Historia
Kromlech Beltany zbudowany został w epoce brązu, około 2100 – 700 roku p.n.e. Jego duże rozmiary wskazywałyby, iż musiał zostać wzniesiony przez całą miejscową społeczność, która przypuszczalnie wykorzystała starsze miejsce pochówku z okresu neolitu. Kamienny krąg mógł posiadać znacznie kultowe związane z porami roku i położeniem słońca na nieboskłonie, co znalazło odzwierciedlenie w nazwie kromlechu, nadanej po przybyciu na wyspę Celtów. Nazwa Beltany powstała od celtyckiego „Oiche Bealtaine” oznaczającego majowy początek lata, kiedy to organizowano ceremonie i uroczystości związane z symbolicznym przywitaniem słońca i okresu urodzaju. W pobliżu kręgu Beltany odnaleziona została kamienna maska z epoki żelaza, której szyja mogła być umieszczana na drewnianej lub kamiennej podstawie. Idol ten wskazywałby, iż kromlech wykorzystywany był do celów kultowych również przez przybyłych do Irlandii około V wieku p.n.e. Celtów.
Architektura
Kromlech zbudowany został w szczytowej partii wzgórza, otoczonego strumieniami spływającymi do rzeki Foyle po stronie wschodniej. Wzniesienie choć niezbyt wysokie, zapewniało dobrą widoczność na wszystkie strony świata i samo także było wyraźnie dostrzegalne na pofałdowanych terenach późniejszego hrabstwa Donegal. Kromlech pierwotnie składał się z około 80 kamieni, ułożonych wzdłuż krawędzi okręgu o średnicy 45 metrów. Dodatkowo po stronie południowo – wschodniej w odległości 21 metrów umieszczono pojedynczy głaz o wysokości około 2 metrów, a na północnych stokach wzgórza ustawiono kilka kamieni o wysokościach wynoszących około 1 metr. Wewnątrz kręgu kamienno – ziemna platforma o wysokości około pół metra mogła pierwotnie stanowić element kurhanu grobowca komorowego.
W kamiennym kręgu głazy ustawiano dłuższymi bokami wertykalnie. Pośród nich wyróżniał się kamień w części południowo – zachodniej, wysoki aż na 2,7 metra, a także kamień północno – wschodni zdobiony z dwóch stron licznymi rytymi wgłębieniami i kręgami (ang. cupmarks). Linia wyznaczona przez oba te kamienie zorientowana była na wschód słońca w pierwszych dniach maja. Kolejną linię o orientacji północny – zachód, południowy – wschód ewentualnie wyznaczać mógł kamień ustawiony samotnie poza okręgiem oraz jeden z nieco wyższych głazów kromlechu po stronie północno – zachodniej. Tak zorientowana linia mogłaby wyznaczać dzień przesilenia zimowego, czyli moment najkrótszego dnia w roku, po którym dzień się wydłuża.
Głaz północno – wschodni nie był jedynym na którym utworzono koliste ryty. Podobne znaki mogły się znajdować na co najmniej czterech kolejnych kamieniach, z których południowo – zachodni i południowo – wschodni posiadały po cztery wgłębienia. Pięć rytów umieszczono na kamieniu północno – wschodnim, ustawionym blisko osi północ – południe, pięć utworzono też na głazie północno – zachodnim. Ten ostatni znajdował się na wspomnianej powyżej linii przesilenia zimowego.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowały się 64 kamienie tworzące krąg kromlechu. Głazów brakuje przede wszystkim w dwóch lukach, po stronie wschodniej i północnej. Zaburzone jest także wnętrze kręgu, prawdopodobnie na skutek działań poszukiwaczy skarbów z okresu nowożytnego lub z powodu czerpania kamieni do prac budowlanych. Niektóre z kamieni kręgu są dziś mocno pochylone, zapewne na skutek nacisku rozwleczonej ziemi z wnętrza kromlechu. Wstęp na teren zabytku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Burl A., The stone circles of Britain, Ireland, and Brittany, New Haven-London 2000.
Condit T., Lacy B., The Beltany stone circle. A „Celtic” ritual site in County, Bray 1998.
The Old Stones. A Field Guide to the Megalithic Sites of Britain and Ireland, red. A.Burnham, London 2018.
Van Hoek M.A., The Prehistoric Rock Art of Co. Donegal, „Ulster Journal of Archaeology”, Third Series, Vol. 51/1988.