Historia
Okoliczne ziemie wraz z anglo-normańską inwazją na Irlandię w 1169 roku, stały się jedną z siedzib rodziny Barry. Pierwszym przedstawicielem rodu który przybył do Irlandii był Robert, znajdujący się w oddziałach jego wuja, Roberta Fitz Stephena. Choć od przełomu XII i XIII wieku musiał on posiadać jakąś siedzibę w Barryscourt, to jednak początkowo zapewne była ona niewielkim drewnianym gródkiem, czy też dworem. Główne ośrodki Barrych znajdowały się początkowo w Castlelyons i Buttevant, ale w początku XV wieku centrum władzy rodu przeniosło się do Barryscourt, podczas gdy pomniejsze gałęzie nadal rządziły w Castlelyons we wschodnim Cork, Buttevant i Liscarroll w północnym Cork oraz Rathbarry i Barryroe w zachodniej części Cork. Wtedy też, około 1400 roku, z fundacji lorda Johna Barry, znanego jako John Ciotach (John Leworęczny), szeryfa hrabstwa Cork, przeprowadzono budowę murowanego donżonu oraz obwodu muru obronnego.
Około 1586-1588 roku donżon zamku został przebudowany z inicjatywy Davida Barry i jego żony Ellen Roche. Zmiany skupiły się na podniesieniu standardu mieszkalnego, za sprawą wstawienia kominka do auli i dobudowania południowo – zachodniej wieżyczki z latrynami. Przyczyną przebudowy mogła być konieczność napraw po zniszczeniach, jakie zamek odniósł w 1581 roku w trakcie buntu Desmonda, po którym na krótko został przejęty przez sir Waltera Raleigha. David Barry odzyskał Barryscourt około 1583 roku i zapewne po paru latach przystąpił do odbudowy.
W pierwszej połowie XVII wieku kolejny David Barry, ówczesny mieszkaniec Barryscourt i głowa rodu, po tym gdy został earlem w 1627 roku, rozbudował zamek w Castlelyons, który następnie stał się główną rezydencją rodziny. Z tego powodu Barryscourt oddane zostało różnym dzierżawcom, choć rodzina Barry zachowała własność zamku i jego rozległych posiadłości aż do końca XVIII wieku, kiedy to sprzedali go wraz z Castlelyons oraz zamkiem i miastem Buttevant szkockiemu przedsiębiorcy Johnowi Andersonowi. Nowi właściciele Barryscourt przenieśli się do nowożytnej rezydencji, przez co średniowieczne zabudowania podupadły. Do ich częściowej odbudowy i remontu przystąpiono po 1987 roku, kiedy to założono fundację Barryscourt Trust.
Architektura
Zamek wzniesiony został na lekkim wywyższeniu terenu, pośród płaskiego obszaru po wschodniej stronie Lough Mahon. Składał się z nieregularnego w planie dziedzińca o wymiarach około 34 x 30 metrów, otoczonego kamiennym murem obronnym z trzema czworobocznymi basztami w narożnikach. Północno – wschodnia posiadała wymiary 5,4 x 5 metrów, południowo – wschodnia 5,2 x 5 metrów, a północno – zachodnia 4,5 x 4 metry. Czwarty narożnik po stronie południowo – zachodniej zajął donżon, natomiast pozostałą część zachodniego fragmentu dziedzińca wypełnił podłużny budynek auli (ang. hall), który wraz z donżonem tworzył na południowym – zachodzie wyraźne załamanie obwodu. Mur obronny wokół dziedzińca posiadał około 1,5 metra grubości oraz 4 metry wysokości do poziomu chodnika straży w koronie. Bramę umieszczono w kurtynie północnej, blisko flankującej jej baszty północno – wschodniej. Kolejna brama znajdowała się w kurtynie południowej, pod ochroną sąsiedniego donżonu. Obie posiadały ostrołuczne portale zamykane ryglami osadzanymi do otworów w murze. Wschodnią część dziedzińca prawdopodobnie wypełniała zabudowa gospodarcza zamku (np. piekarnia, kuchnia, browar itp.).
Donżon utworzony został jako złożona, okazała budowla, składająca się z głównego, środkowego bloku o wymiarach 15 x 10,4 metra i trzech kondygnacjach, mniejszego ale wyższego prostokątnego skrzydła przy narożniku północno wschodnim, wielkości 7,8 x 5,6 metra, a także narożnej wieżyczki południowo – wschodniej o szerokości 2,5 metra, wysuniętej na 1,7 metra ku stronie wschodniej. Ponadto w XVI wieku dobudowana została wieżyczka południowo – zachodnia o wymiarach 4 x 4 metry, prawie w całości wysunięta przed obwód obronny zamku. Masywne mury donżonu uzyskały zróżnicowaną grubość. Najszersza była ściana wschodnia, grubości około 2,4 metra, gdyż osadzono w niej prostą klatkę schodową. Elewacje budynku porozdzielały w większości proste szczelinowe otwory strzeleckie i doświetlające. Na piętrach umieszczono ponadto bardziej ozdobne okna zamknięte ostrołucznie, pięcioliśćmi i oślimi grzbietami. Najszersze były okna trójdzielne i czterodzielne. Jedno od wschodu przedzielono kamiennym krzyżem. Wszystkie elementy donżonu wieńczyły otwarte galerie obronne, przy czym ta nad głównym blokiem otaczała dach wieży.
Wejście do donżonu utworzono na poziomie gruntu, w północnej części ściany wschodniej głównego bloku. Umieszczony tam ostrołuczny, uskokowy portal zamykany był żelazną kratą, którą operowano ruchem wahadłowym i blokowano łańcuchem przeciąganym przez dwa otwory w ościeżu. Portal wiódł do korytarzowego przedsionka w grubości muru, połączonego z głównym pomieszczeniem przyziemia i schodami po lewej stronie. W ich prostym biegu utworzono spocznik, z którego obrońcy mieli dostęp do otworu strzeleckiego, skierowanego pod skosem na miejsce przed portalem wejściowym. Ponadto przedsionek chroniony był otworem tak zwanej mordowni, przebitym z pomieszczenia na pierwszym piętrze. Pierwotnie do donżonu mogło też prowadzić drugie wejście, umieszczone również w ścianie wschodniej, nieco bardziej na południe, na poziomie drugiej kondygnacji, gdzie musiało być dostępne za pomocą drewnianych schodów.
Dużą komnatę na pierwszym piętrze donżonu przykryto sklepieniem kolebkowym, pierwotnie ostrołucznym, następnie przebudowanym na półkoliste. Była słabo oświetlona dwoma rozglifionymi do wnętrza otworami zachodnimi i jednym południowym, przy czym zachodnie flankowały kominek. Podobnie jak wiele innych wczesnych kominków, nie miał on pełnego komina, ale krótki przewód kominowy, z którego dym wydobywał się przez otwór w ścianie. Korytarz w grubości muru łączył się z mniejszym pomieszczeniem mieszkalnym na półpiętrze w skrzydle północno – wschodnim. Ponadto zapewniał on dostęp do latryny w narożniku skrzydła północno – wschodniego i do komory nad przedsionkiem parteru. Kolejny korytarz wiódł do latryny w wieżyczce południowo – zachodniej, a jeszcze jeden zapewniał dostęp do otworu strzeleckiego umieszczonego w ścianie wschodniej i miniaturowego pomieszczenia w wieżyczce południowo – wschodniej.
Drugie piętro donżonu w środkowej części budynku wypełniała reprezentacyjna komnata (ang. great hall) o wymiarach około 12 x 6 metrów, dobrze oświetlana dużymi oknami wielodzielnymi, wyposażonymi w boczne, kamienne siedziska w szerokich wnękach. Aula z wyższymi kondygnacjami w narożnych wieżyczkach i skrzydłach połączona była trzema spiralnymi klatkami schodowymi, dwoma w grubości muru północnego i jedną w narożniku południowo – zachodnim. Sala pierwotnie nie posiadała kominka, lecz musiała być ogrzewana otwartym paleniskiem, z którego dym wydobywał się przez więźbę dachową. Dopiero w XVI wieku w ścianę zachodnią wstawiony został bezpieczniejszy ze względów przeciwpożarowych kominek. Na czwartej kondygnacji skrzydła północo – wschodniego znajdowała się kaplica, wyposażona między innymi w kamienną piscinę, wykutą we wschodniej części ściany południowej, we wnęce otworu okiennego. Szeroka wnęka z ostrołukowym wschodnim otworem okiennym stanowiła zarazem podstawę służącą za ołtarz. Ściany kaplicy pierwotnie pokryte były barwnymi malowidłami architektonicznymi i figuralnymi. Nad kaplicą umieszczona była jeszcze prywatna komnata mieszkalna.
Budynek auli wzniesiony został na planie prostokąta o wewnętrznej długości około 26 metrów i szerokości 10 metrów, być może na miejscu starszej budowli z XIV wieku. Była to więc budowla okazała, o znacznych rozmiarach, składająca się z głównego skrzydła środkowego o osi północ – południe i dwóch krótszych skrzydeł na obu krańcach, umieszczonych prostopadle w stosunku do głównej części, wysuniętych w stronę dziedzińca na wschodzie, a o wspólnej prostej elewacji na zachodzie, z wystającą jedynie narożną wieżyczką północno – zachodnią. W jej wnętrzu znajdowało się pomieszczenie z latryną, dostępne schodami w grubości muru zachodniego.
Stan obecny
Barryscourt to jeden z najokazalszych i najbardziej wyszukanych zachowanych irlandzkich zamków z donżonami, o podobnej skali do bardziej znanego Bunratty w hrabstwie Clare. Oprócz głównej wieży mieszkalnej zachował się prawie pełen obwód muru obronnego wokół dziedzińca wraz z narożnymi basztami. Zniszczeniu uległ zachodni budynek auli, za wyjątkiem masywniejszych ścian które tworzyły obwód obronny zamku. W ich długości wciąż widoczne są wnęki okienne oraz portal prowadzący do klatki schodowej. Spośród detali architektonicznych donżonu wyróżnia się oryginalny kominek z XV wieku na pierwszym piętrze donżonu, odnowiona piscina w dawnej kaplicy, czy XVI-wieczny portal wejściowy z dwoma otworami na łańcuch. Efektem rekonstrukcji są blanki wieńczące główny blok donżonu, odtworzone na podstawie zachowanych reliktów i źródeł ikonograficznych. Wymieniona została także część ościeży okiennych, zrekonstruowano zadaszenie, uzupełniono ubytki w murach.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cotter E., Heritage Castles of County Cork, Cork 2017.
Pollock D., Barryscourt Castle, Co. Cork: Archaeology, History and Architecture, Dublin 2017.
Salter M., The castles of South Munster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.