Historia
Kościół w Bannow zbudowany został pod koniec XII wieku, niedaleko miejsca w którym w 1169 roku na plaży wylądowały siły anglo-normańskie pod wodzą Roberta FitzStephena i Maurice’a de Prendergast, w celu podboju prowincji Leinster, na prośbę odsuniętego od władzy Diarmaita mac Murchada. W chwili budowy kościoła okoliczne tereny były już pod władzą Anglo-Normanów, a sama świątynia wkrótce stała się częścią donacji Herveya de Mountmaurice’a dla mnichów z Canterbury. Po raz pierwszy kościół w przekazach pisemnych odnotowano w 1200 roku, kiedy to plebanem w „Banewe” został niejaki Nicholas. Od 1245 roku patronat na kościołem sprawować miało irlandzkie opactwo Tintern, posiadające nadal ten przywilej, gdy w XIV wieku kościół został poddany przebudowie i ufortyfikowany. Świątynia pełniła funkcje sakralne prawdopodobnie do XVII wieku, kiedy to została porzucona z powodu zaniku całej osady.
Architektura
Kościół w okresie późnego średniowiecza składał się z pojedynczej, bardzo szerokiej nawy o wymiarach 19 x 8,3 metra oraz węższego, krótszego i niższego prezbiterium wielkości 9 x 6 metrów, które po stronie wschodniej zamknięto ścianą prostą. Całość miała około 28 metrów długości, była więc znaczną budowlą jak na wiejskie lub małomiasteczkowe świątynie farne. Oba wejścia do nawy, usytuowane od północy i południa, poprzedzone zostały dostawionymi wtórnie niewielkimi kruchtami. Duże rozmiary nawy wynikać mogły z faktu, że początkowo stanowiła samodzielnie salowy kościół, powiększony prawdopodobnie w XIII wieku o prezbiterium.
Żadnej ze ścian budynku nie wzmocniono przyporami, czy też lizenami lub pilastrami, pozostawiając elewacje gładkie. Były one utworzone ze z grubsza opracowanego od strony lica kamienia wapiennego, nie układanego regularnymi warstwami, wzmocnionego w narożnikach ciosami jedynie w części nawowej. W koronie murów nawy prawdopodobnie od XIV wieku poprowadzony był chodnik straży, ukryty za wydatnym, oddzielonym gzymsem przedpiersiem. Liczne małe otwory tuż nad gzymsem mogły służyć do usuwania nadmiaru wody deszczowej z chodnika straży lub do montowania drewnianego ganku hurdycji.
Oświetlenie kościoła zapewniały stosunkowo wąskie okna, od XIV wieku z trójlistnymi maswerkami zamkniętymi w tak zwane ośle grzbiety. Dwa dwudzielne okna tego typu znajdowały się w południowej ścianie prezbiterium. Ze względu na główny ołtarz, tradycyjnie wyróżniono ścianę wschodnią, w którą na osi osadzono w XIV wieku duże ostrołuczne okno z trójdzielnym maswerkiem. Prawdopodbnie zastąpiło ono starszą triadę węższych otworów. Nawę oświetlały pojedyncze, szeroko rozglifione do wnętrza okna od północy i południa oraz jedno mniejsze okno zachodnie.
Wnętrze kościoła nie było podsklepione, za wyjątkiem przykrytej ciężką kolebką kruchty północnej. Nad nawą znajdować się mógł drewniany strop, montowany do czworobocznych otworów – gniazd w ścianach wzdłużnych. W prezbiterium wysokie okno wschodnie, wchodzące wysoko w partię szczytową ściany wschodniej, wskazywałoby na funkcjonowanie drewnianej kolebki lub otwartej więźby dachowej. Nawę i prezbiterium oddzielała romanizująca arkada tęczy z półkolistą archiwoltą wykonaną z ciosowych klińców. Nie została ona oprofilowana ani sfazowana, a jedynie osadzona na impostach opartych na półwałkach.
Stan obecny
Kościół zachował się do dnia dzisiejszego w stanie niezadaszonej ruiny z obwodem murów o prawie pełnej wysokości, za wyjątkiem częściowo zdegradowanej ściany i szczytu zachodniego. Widoczny jest natomiast wschodni szczyt prezbiterium z częściowo zamurowanym i pozbawionym maswerku oknem. Ponadto wyróżnia się zamurowane XIV-wieczne okno południowe prezbiterium z trójlistnymi zamknięciami w ośle grzbiety. Przetrwała także niezadaszona kruchta południowa, podsklepiona kruchta północna oraz blankowane przedpiersie na ścianach wzdłużnych nawy. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na arkadę tęczy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bradley J., King H., Urban Archaeological Survey, Part XI, County Wexford, [b.m.w.] 1990.
O’Broin T., Bannow, „The Past, The Organ of the Uí Cinsealaigh Historical Society”, 2/1921.
Salter M., Medieval churches of Ireland, Malvern 2009.