Historia
Grobowiec w Baltinglass zbudowany został w okresie neolitu, około 3500-3000 roku p.n.e., przez społeczność operującą tą samą techniką, preferowanymi układami wnętrz i motywami zdobniczymi, co budowniczowie najokazalszych na terenie Irlandii budowli megalitycznych w Newgrange, Dowth, Loughcrew, Seefin czy Carrowkeel. Zwłaszcza podobieństwa do grobowca Seefin wskazywałyby, iż obie budowle powstały w zbliżonym okresie. Po bliżej nieznanym okresie funkcjonowania grobowiec w Baltinglass został powiększony celem pomieszczenia dodatkowych komór grobowych. W epoce brązu lub we wczesnym średniowieczu grobowiec włączony został w obręb ufortyfikowanej osady, od starego kurhanu (ang. cairn) nazwanej później Rathcoran (gael. Ráth Charnáin).
Architektura
Grobowiec wzniesiony został na szczycie wysokiego wzgórza, dominującego nad doliną rzeki Slaney. Jego kamienny kopiec (ang. cairn) utworzony został na planie zbliżonym do koła o średnicy na osi północ – południe wynoszącej 25,6 metrów, a na osi wschód – zachód 27,7 metrów. Wysokość pierwotnie wynosiła co najmniej 4,5 metra. Wokół krawędzi kopca umieszczono większe głazy o długości od 0,9 do 2,8 metrów, zabezpieczające i wzmacniające kamienną konstrukcję rdzenia grobowca. Na kilku z nich utworzono ryte zdobienia w postaci koncentrycznych kręgów i spiral, zbliżone formą do zastosowanych między innymi w Newgrange.
W pewnym odstępie czasowym, od strony północnej, wschodniej i zachodniej grobowca utworzono drugą, zewnętrzną linię dużych głazów tworzących wzmocnienie konstrukcji, które na południowym – wschodzie i południowym – zachodzie zostały połączone z pierwszym kręgiem, a przez to nie objęły południowej części kopca. Wynikać to mogło z braku miejsca, bowiem stoki wzgórza najbardziej strome były właśnie po stronie południowej. Tam też do budowy grobowca użyte zostały największe głazy. Zewnętrzne kamienie tworzące niepełny obwód zapewne powstały w drugiej fazie funkcjonowania budowli, kiedy to postanowiono ją powiększyć celem umieszczenia dodatkowych komór grobowych we wnętrzu.
W trakcie użytkowania kurhanu w jego wnętrzu w różnych okresach utworzono kilka komór grobowych. Najokazalsza znajdowała się po stronie północnej, gdzie utworzono wiodący do niej korytarz o długości 3,6 metra i szerokości 0,9 metra. Sama komora w planie miała kształt sześcioboczny lub zbliżony do kolistego o średnicy około 2,1 – 2,4 metra. Utworzono ją z dużych i płaskich kamieni, wkopywanych w gliniaste podłoże po ustawieniu dłuższymi bokami w pionie. Największym z takich głazów, wysokim na około 1,7 metra i szerokim na 1,3 metra, zamknięto komorę od południa. Równie wielkie musiały być kamienie, które pierwotnie stanowiły przykrycie komory grobowej oraz wiodącego do niej korytarza. Na niektórych kamieniach tworzących komorę utworzono ludzką ręką wgłębienia oraz ryte krzyże w obramieniach.
Druga komora grobowa znajdowała się po stronie południowej, z lekkim przesunięciem od osi ku zachodowi. Prawdopodbnie była ona najstarszym miejscem ciałopalnych pochówków w obrębie grobowca, związanym z pierwszą fazą jego użytkowania. Posiadała w planie nieduże rozmiary o przybliżonej wielkości 1,2 x 1,5 metra, ale sąsiadowała z pięcioma wnękami, czy też bocznymi komorami. Prawdopodobnie dostępna była również korytarzem. Konstrukcja komory południowej była podobna do północnej. Utworzono ją z ustawionych pionowo dłuższymi bokami płaskich głazów o wysokości około 1,2 metra i kamieni pełniących rolę stropów. Niektóre z głazów zostały ozdobione rytami o spiralnych kształtach. Każda z wnęk, czy też bocznych komór oddzielona została od środkowej przestrzeni niskimi kamieniami pełniącymi rolę progów. Podobnie oddzielono główną komorę od korytarza wejściowego.
Kolejne dwie komory grobowe umieszczone zostały w północno – zachodniej części kopca, tuż przy linii głazów tworzących wspomniany powyżej wewnętrzny krąg wzmacniający konstrukcję. Jedna z nich połączona była z korytarzem wejściowym. Miała wymiary 1,5 x 1,8 metra, nieregularny w planie kształt i co najmniej jedną boczną wnękę. Druga była niewielką, czworoboczną konstrukcją o bokach długości około 0,9 metra. Bardzo wąskie wejście do niej wiodło poprzez szczelinę pozostawioną pomiędzy dwoma kamieniami wewnętrznego kręgu. Piąta komora grobowa umieszczona została w północno – wschodniej części kopca, pomiędzy dwoma liniami głazów wzmacniających konstrukcję. Posiadała wydłużany w planie kształt o wymiarach około 0,9 x 1,8 metra.
Stan obecny
Zabytek zachował się do czasów współczesnych w relatywnie dobrym stanie, pomimo, iż część z jego kamiennego materiału była wykorzystywana do budowy przedzielającego zabytek ogrodzenia, oddzielającego parafie Baltinglass i Rathbran. Spośród komór grobowych w najlepszym stanie zachowała się północna, włącznie z zadaszonym korytarzem wejściowym. Komora południowa posiada już tylko dwie z bocznych wnęk i środkową, obecnie niezadaszoną przestrzeń. Znacznie uszkodzone zostały też pozostałe trzy komory grobowe. Zachowało się kilka z pokrytych rytami kamieni, lecz niestety są one mocno zwietrzałe. W niedalekiej odległości od grobowca dojrzeć można obwałowania obronnej osady z późnej epoki brązu lub wczesnego średniowiecza. Pozostałości kolejnego gródka znajdują się w północno – zachodniej części wzgórza.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
O’Connor P., Walshe P.T., The Excavation of a Burial Cairn on Baltinglass Hill, Co. Wicklow, „Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature”, Vol. 46, 1940/1941.
O’Driscoll J., Ireland’s „Hillfort Captial” Revisited, „Archaeology Ireland”, Vol. 31, No. 4/2017.
Price L., The Ages of Stone and Bronze in County Wicklow, „Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature”, Vol. 42, 1934/1935.