Historia
Pierwsza murowana siedziba mieszkalno – obronna w Ballytarsna (Aughnagomaun) zbudowana została pod koniec XIII wieku lub na początku XIV stulecia, z fundacji rodziny Hackett. Pod koniec XV wieku sir William Hackett powiększył ją o wieżę mieszkalną, po raz pierwszy wspomnianą w przekazach pisanych dopiero w 1600 roku. Ballytarsna pozostawała własnością Hackettów do czasu wojny z połowy XVII wieku, kiedy to protestancki parlament angielski wydziedziczył wiele irlandzkich katolickich rodów. Wieża została wówczas porzucona i popadła w ruinę, z której podźwignięto ją dopiero pod koniec XX wieku.
Architektura
Wieża Ballytarsna otrzymała bardzo smukłą bryłę, założoną na rzucie prostokąta o wymiarach 10,8 x 8,8 metra, przy wysokości około 21 metrów. Pierwotnie stanowiła północno – wschodni narożnik dziedzińca o wymiarach około 58 x 45 metrów, wyznaczonego przez kamienny mur obronny. Mur ten był wyjątkowo masywny, w przyziemiu grubości 2,6 metra, co zapewne wynikało z jego wcześniejszego powstania niż wieża, gdy pełnił główną rolę obronną dla mieszkalnej siedziby. W koronie zwieńczony był krenelażem oraz chodnikiem straży, poprowadzonym na wysokości około 4,5 metra. Brama prawdopodobnie znajdowała się po stronie zachodniej.
Mury obwodowe wieży, w przyziemiu posiadające największą grubość, od strony zewnętrznej otrzymały pochyłe elewacje do poziomu drugiej kondygnacji. Ściany przepruto szczelinowymi otworami doświetlającymi i strzeleckimi, a także wąskimi oknami. Na kondygnacjach mieszkalnych umieszczono okna dwudzielne, zamknięte łukami w ośle grzbiety i ujęte gzymsami okapowymi. Z elewacji wschodniej na dwóch najwyższych kondygnacjach wysunięto wąski ryzalit przewodu kominowego. Wieżę zwieńczono blankowanym przedpiersiem chroniącym chodnik straży otaczający poddasze. Obronność wzmocniono dwoma przeciwległymi bartyzanami, osadzonymi na uskokowych konsolach w narożnikach południowo – wschodnim i północno – zachodnim. Ponadto w przedpiersiu przepruto liczne drobne otwory, połączone z kamiennymi rynnami, których zadaniem było odprowadzanie nadmiaru wody deszczowej. Na najbardziej zagrożonej stronie południowo – wschodniej, a więc tam gdzie wieża stanowiła część obwodu obronnego, w przedpiersiu przepruto też większe czworoboczne otwory, prawdopodobnie służące do budowy krótkiego ganku hurdycji.
Wejście do wieży umieszczono w północnej części ściany zachodniej. Wiodło ono do rozbudowanego przedsionka w grubości muru, który dwukrotnie zakręcał przed osiągnięciem głównego pomieszczenia przyziemia. Północna odnoga przedsionka prowadziła do wnęki dla odźwiernego, doświetlanej pojedynczym otworem szczelinowym. Południowa część przedsionka łączyła się z prostym biegiem schodów, wyżej przechodzącym do formy spiralnej klatki schodowej. Dzięki załamaniu korytarza przedsionka, wejście do wieży mogło być kontrolowane z głównego pomieszczenia, za pomocą krzyżowego otworu strzeleckiego skierowanego wprost na portal.
Wnętrze wieży podzielono na pięć kondygnacji, z których każda wewnątrz murów obwodowych posiadała jedno duże pomieszczenie. Nad drugą i czwartą kondygnacją założono sklepienia kolebkowe, pozostałe natomiast przykryto płaskimi, drewnianymi stropami. Przyziemie tradycyjnie pełniło funkcje gospodarcze, doświetlane było bowiem tylko trzema obustronnie rozglifionymi otworami. Okna na kondygnacjach mieszkalnych posiadały we wnękach boczne kamienne siedziska. W grubości muru południowego na trzeciej kondygnacji umieszczono latrynę, osadzoną na końcu zakręcającego korytarza, w celu zapewnienia większej prywatności. Ogrzewanie trzech najwyższych kondygnacji zapewniły kominki w ścianie wschodniej.
Stan obecny
Wieża jest dziś prywatnym, odrestaurowanym i zadbanym zabytkiem. W trakcie renowacji z lat 90-tych XX wieku i początku XXI wieku odbudowano przyległy do niej fragment muru obronnego, odtworzono narożne bartyzany i miejscami uszkodzony krenelaż. Uzupełniono też laskowanie dwudzielnych otworów okiennych oraz wyrwy w murach na poziomie przyziemia, powstałe po zrabowaniu ościeży szczelinowych otworów. Wnętrze po odrestaurowaniu i umeblowaniu służy dziś pokojami do wynajęcia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cairns C., The tower houses of county Tipperary, Dublin 1984.
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.