Historia
Wczesnogotycki kościół parafialny we wsi Ballyoughtera prawdopodobnie zbudowany został w XIII wieku, w okresie gdy po najeździe anglo-normańskim na Irlandię liczba ludności osady znacznie wzrosła i konieczny był duży, choć niezbyt wymagający architektonicznie budynek sakralny. Prawdopodbnie został on zbudowany przy wykorzystaniu murów starszego niewielkiego kościoła romańskiego z drugiej połowy XII wieku. Ze starszą budowlą zapewne związana była wzmianka w źródłach pisanych z 1180 roku, kiedy to miejscowa parafia miała zostać przekazana klasztorowi św. Tomasza w Dublinie. Kościół w Ballyoughtera prawdopodobnie funkcjonował do czasu zniszczenia w czasie powstania z 1641 roku, kiedy to okoliczne ziemie zostały spustoszone przez wojska Olivera Cromwella.
Architektura
Kościół miał bardzo wydłużoną, zorientowaną względem stron świata bryłę, składającą się z prostokątnej nawy o wymiarach wnętrza 24,8 x 6,5 metra i nieco węższego, również prostokątnego prezbiterium, długości 15,7 metra i szerokości 5,7 metra. Budynek był bezwieżowy i prosty, typowy dla wiejskich sakralnych budowli parafialnych z okresu wczesnego gotyku. Całość wzniesiono z łamanego kamienia, układanego bez zachowania równych warstw, przy czym część kościoła została lepiej wymurowana przy użyciu większych kamieni. Skłaniałoby to do przypuszczeń, że najstarszą częścią budowli była wschodnia część nawy, początkowo stanowiąca niewielki, salowy, jednoprzestrzenny kościół, następnie przedłużony od zachodu i powiększony o prezbiterium.
Prawdopodobnie mocno wydłużona sylwetka kościoła sprawiła, że miał on aż cztery wejścia. W nawie umieszczono dwa naprzeciwległe portale od północy i południa, kolejne dwa utworzono w prezbiterium, także naprzeciwko siebie. Wszystkie wejścia zamknięto od strony zewnętrznej ostrołucznie, a wewnątrz osadzono w odcinkowo zamkniętych wnękach. Archiwolty utworzono w najprostszy możliwy sposób z klińców, w postaci płaskich, kładzionych obok siebie dłuższymi bokami kamieni. Okna prawdopodobnie były wąskie, rozglifione do wnętrza, być może zamknięte lancetowato. Wielkością wyróżniało się osiowo ustawione wschodnie okno prezbiterium.
We wnętrzu nawę i prezbiterium rozdzielono ostrołuczną arkadą tęczy, wykonaną w podobnie prosty sposób jak wejścia do kościoła. Ani nawa ani prezbiterium nie były podsklepione. Wieńczyć je mogły otwarte więźby dachowe lub ewentualnie drewniane kolebki. Na ścianach nawy znajdowały się krzyże konsekracyjne, przypuszczalnie pochodzące jeszcze z czasu wyświęcenia pierwszej romańskiej budowli. Wykonano je na otynkowanych elewacjach, w postaci okręgów dzielonych przy użyciu cyrkla na zaoblone płatki.
Stan obecny
Kościół jest dziś niezadaszoną ruiną, leżącą w lesie z dala od miasta, ze względu na zaniknięcie pierwotnej osady. Zachował zdecydowaną większość murów obwodowych, choć są one gęsto porośnięte bluszczem i inną niską roślinnością. Zachowały się XIII-wieczne wejścia do nawy i prezbiterium oraz arkada tęczy. Okna niestety w większości utraciły zamknięcia i obramienia. Wyjątkowym znaleziskiem było odkrycie w XXI wieku na wewnętrznych elewacjach nawy dwóch krzyży konsekracyjnych, prawdopodobnie pochodzących jeszcze z czasu sprzed XIII-wiecznej rozbudowy kościoła. Od strony zewnętrznej zauważalna jest różnica w murowaniu ścian pomiędzy romańską a wczesnogotycką częścią nawy. Wstęp na teren zabytkowej budowli jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Archaeological inventory of County Cork, Volume 2: East and South Cork, red. D.Power, Dublin 1994.
Manning C., Consecration crosses at Castlemartyr, „Archaeology Ireland”, Vol. 27, No. 1/2013.