Historia
Wieża Ballynahow zbudowana została około drugiej ćwierci XVI wieku, z fundacji rodziny Purcell. Przypuszczalnie wzniesiona została przez warsztat budowlany lub mistrza, który pracował również przy podobnej wieży Synone. W przekazach pisemnych Ballynahow odnotowane zostało dopiero w 1601 roku. Nie wiadomo czy została uszkodzona w trakcie walk irlandzko – angielskich z połowy XVII wieku, ale z pewnością nie przechodziła większych przekształceń w okresie nowożytnym. Wieża miała być zamieszkiwana aż do lat 40-tych XIX wieku.
Architektura
Wieżę zbudowano po zachodniej stronie rzeki Farneybridge, na planie koła o średnicy 10,8 metrów. Okazała bryła uzyskała około 16 metrów wysokości do poziomu przedpiersia chroniącego dookolnego chodnika straży. Masywniejsze mury części cokołowej wieży, posiadające około 3 metry grubości, od strony zewnętrznej utworzono pod lekkim skosem, a od poziomu pierwszego piętra pionowe. Elewacje rozdzielono wąskimi otworami okiennymi i strzeleckimi. Część z nich została zamknięta prosto, część odcinkowo, a część, na kondygnacjach mieszkalnych, zwieńczono łukami w tak zwane ośle grzbiety. Ponadto na kondygnacjach mieszkalnych niektóre otwory okienne zgrupowano parami. Cechą charakterystyczną wieży było flankowanie prawie każdego okna przez dwa drobne otwory strzeleckie dla ręcznej broni palnej, na piętrach skierowane prześwitami w dół. Łącznie miało zostać utworzonych aż 28 otworów. Na wysokości przedpiersia regularnie rozstawiono cztery wykusze machikułowe, osadzone na ostrosłupowych konsolach. Najwyższą kondygnację pierwotnie wieńczył stożkowaty dach.
Wnętrze wieży podzielone zostało na pięć kondygnacji, z których drugą i czwartą przykryto sklepieniami, a pozostałe drewnianymi stropami, za wyjątkiem najwyższej, która mogła być otwarta na więźbę dachową. Co charakterystyczne dwie najniższe kondygnacje utworzone zostały z wnętrzami kolistymi, wyższe natomiast z czworobocznymi. Zapewne wynikało to z funkcji poszczególnych pięter. Dwie najniższe kondygnacje przeznaczone były do celów gospodarczych i obronnych, podczas gdy na piętrach rezydencjonalnych wygodniejszym do utworzenia przestrzeni mieszkalnych był rzut prostokątny. Na piętrach zastosowano też podział na główne pomieszczenia oraz zgrupowane w części wschodniej mniejsze komory w grubości masywnego muru.
Wejście do wieży zlokalizowano na poziomie gruntu po stronie wschodniej. Wiodło ono do korytarzowego przedsionka w grubości muru, z którego po lewej stronie dostępna była spiralna klatka schodowa, po prawej zaś komora odźwiernego lub strażnika z dwoma otworami strzeleckimi. Jeden z nich skierowany został na północny – wschód, drugi pod skosem zwrócony był ku przestrzeni przed portalem. Ostrołuczne wejście pierwotnie zamykano żelazną kratę, osadzoną do wnęki i blokowaną łańcuchem przeciąganym przez dwa otwory w murze. Drzwiami z ryglem osadzanym do otworu w grubości muru zamykane było także przejście do klatki schodowej, w celu odcięcia kondygnacji mieszkalnych. Na wprost przedsionek prowadził pod otworem tzw. mordowni do głównego pomieszczenia przyziemia, w którym znajdowały się trzy głębokie wnęki, każda z trzema otworami strzeleckimi (podłużnym, rozglifionym do wnętrza otworem szczelinowym i dwoma flankującymi go otworami dla ręcznej broni palnej).
Trzecia i czwarta kondygnacja pełniły funkcje mieszkalne, były bowiem wyposażone w kominki. Na trzeciej kondygnacji znajdowała się także latryna, umieszczona w grubości muru południowej części wieży, doświetlana dwoma otworami szczelinowymi. Kolejna, większa komora w grubości muru znajdowała się po stronie wschodniej. W narożnikach głównego pomieszczenia znajdowały się dwa okna, każde flankowane czworobocznymi otworami strzeleckimi dla ręcznej broni palnej. Kondygnacja czwarta miała podobny układ. Najwyższe piętro mieściło największe i najważniejsze pomieszczenie mieszkalne wieży. Na jego poziomie kończyła się spiralna klatka schodowa, podczas gdy wejście na galerię obronną zapewniały osobne schody w grubości muru. Komnata wyposażona była w kominek po stronie południowej i dwa dwudzielne okna w narożnikach południowo – zachodnim i północno – zachodnim. Trzecia wnęka okienna na północnym – wschodzie oprócz dostępu do wspomnianych powyżej schodów, zapewniała również przejście do latryny w grubości muru.
Stan obecny
Ballynahow jest jedną z najbardziej okazałych i najlepiej zachowanych irlandzkich cylindrycznych wież mieszkalnych. Budowla zachowała mury obwodowe w pełnej wysokości, włącznie z przedpiersiem, nawet jeśli było ono poddawane naprawom w okresie nowożytnym. Od strony zewnętrznej widoczne są liczne późnogotyckie otwory okienne oraz otwory strzeleckie. Wewnątrz przetrwały sklepienia nad dwoma piętrami, oryginalny kominek na trzeciej kondygnacji oraz liczne komory w grubości murów. Nie ma natomiast stropów, więc dwie z kondygnacji widoczne są jedynie z poziomu niższych. Zabytek znajduje się na terenie prywatnego gospodarstwa rolnego, ale zapewne istniej możliwość jego zwiedzenia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cairns C., The tower houses of county Tipperary, Dublin 1984.
Leask H.G., Irish castles and castellated houses, Dundalk 1951.
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.