Historia
Wieża Ballynahinch w hrabstwie Tipperary zbudowana została pod koniec XV wieku lub w początkach XVI stulecia. Po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1543 roku. Przypuszczalnie w drugiej połowie XVI wieku została przebudowana, być może z fundacji rodu Bourke (Burke) lub dzierżących nieco później Ballynahinch Butlerów. Wieżę zamieszkiwano co najmniej do końca XVII wieku. Zapewne została porzucona w XVIII stuleciu, ze względu na zbyt ciężkie warunki mieszkalne.
Architektura
Wieżę zbudowano w zakolu rzeki Suir, po jej północnej stronie. Zajmowała północno – zachodni narożnik otoczonego kamiennym murem prostokątnego w planie dziedzińca o wymiarach 55 x 53 metry. Jej elewacja zachodnia pierwotnie stanowiła część obwodu, natomiast po stronie północnej znajdowała się przed murem wąska wolna przestrzeń, pozostawiona ze względu na umieszczoną w północnej kurtynie bramę. Bramę tworzył płytki budynek z przejazdem w przyziemiu i pomieszczeniem na piętrze, zwróconym w przedpole pojedynczym szczelinowym otworem. W samym północno – zachodnim narożniku muru dziedzińca pierwotnie znajdował się pojedynczy otwór strzelecki. Pod koniec XVI wieku stracił on na znaczeniu, gdy po zachodniej stornie wieży wzniesiono nowy odcinek muru obronnego z dwoma narożnymi cylindrycznymi basztami o murach grubości 1,5 metra. Uzyskały one znacznie pochylone elewacje w wysokich częściach cokołowych. Wysokością zbliżone były do kurtyn muru obronnego dziedzińca.
Wieża wzniesiona została na rzucie krótkiego prostokąta o długości 11,4 metrów i szerokości 9,4 metrów, z dłuższą osią umieszczoną na linii północ – południe. Ściana zwrócona w stronę bramy została podwyższona o jedną kondygnację w stosunku do trzech pozostałych. Umieszczona w koronie galeria obronna, ukryta za blankowanym przedpiersiem, dominowała nad drogą dojazdową i wjazdem prawie 20 metrami wysokości. Przedpiersiem zwieńczona była również korona pozostałych trzech ścian. Elewacje wieży przepruto nieregularnie rozmieszczonymi otworami szczelinowymi, utworzonymi przede wszystkim od najbardziej zagrożonej strony północnej. Oświetlenie pomieszczeń mieszkalnych na piętrach zapewniały wąskie, profilowane okna ze zwieńczeniami w ośle grzbiety, w tym jedno dwudzielne w elewacji zachodniej.
Wejście do wieży znajdowało się na poziomie gruntu, w północnej części ściany wschodniej, było więc skierowane na dziedziniec. Jego realną ochronę zapewniał wykusz machikułowy nadwieszony na przedpiersiu na dwóch uskokowych, zaoblonych od czoła konsolach, symboliczną natomiast płaskorzeźbione przedstawienie Sheela na Gig, rodzaj maszkaronu przedstawiającego kobietę z szeroko rozwartym sromem. Za portalem wejściowym nie było w grubości muru zwyczajowej komory dla odźwiernego, krótki przedsionek w grubości muru łączył się jedynie ze schodami oraz z głównym pomieszczeniem przyziemia.
Wnętrze wieży podzielone zostało na cztery główne kondygnacji, z których druga przykryta została sklepieniem kolebkowym, pozostałe płaskimi, drewnianymi stropami. Dodatkowo po bokach sklepienia drugiej kondygnacji utworzono niewielkie komory, a nad północną ścianą znajdowała się wspomniana powyżej wąska kondygnacja górująca nad bramą. Komunikację pionową zapewniały proste biegi wąskich i stromych schodów w grubości murów obwodowych wieży. Na trzeciej kondygnacji jeden z nich kończył się, a wejście wyżej zapewniał kolejne schody, umieszczone w innej ścianie. Cechą charakterystyczną dwóch górnych kondygnacji były pary przyściennych arkad, mających za zadanie odciążyć mury obwodowe. Główna komnata mieszkalna zapewne mieściła się na trzeciej kondygnacji, wyposażonej w kominek (wstawiony wtórnie we wnękę okienną) i latrynę. Kominkiem ogrzewana była również kondygnacja czwarta.
Stan obecny
Wieża zachowała prawie w całości mury obwodowe, za wyjątkiem częściowo zdegradowanego przedpiersia. Niepokój wzbudzać mogą liczne pęknięcia ścian oraz wyrwy w miejscach kilku otworów okiennych i wejścia w przyziemiu. Nad wejściem przetrwał uszkodzony wykusz machikułowy, imponująco prezentuje się również północna, najwyższa elewacja wieży. Spośród detali architektonicznych warto zauważyć starannie wykonane późnogotyckie otwory okienne, w tym dwudzielne, obecnie zamurowane okno zachodnie. Sheela na Gig w pobliżu wejścia może być trudno widoczna, ze względu na porastającą ścianę roślinność (umieszczona jest na wysokości około 6 metrów). Prawie na całym obwodzie zachował się mur otaczający przywieżowy dziedziniec wraz z dwoma basztami zachodnimi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cairns C., The tower houses of county Tipperary, Dublin 1984.
Crawford H., Ballynahinch Castle, County Tipperary, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Fifth Series, Vol. 36, No. 4/1906.
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.