Historia
Zamek Ballymote zbudowany został pod koniec XIII wieku, w trakcie anglo-normańskiej próby zajęcia i utrzymania ziem prowincji Connacht. Pierwsza wzmianka o nim w źródłach pisanych pojawiła się w 1300 roku, kiedy to odnotowano, że zamek „Athcliath an Chorainn” zbudowany został przez drugiego earla Ulster, Richarda de Burgh. W 1315 roku, po klęsce earla w bitwie pod Connor z Edwardem Brucem, bratem szkockiego króla, posiadłości de Burghów w Connacht, w tym miasto Ballymote, spustoszył Rory, syn Connora. Dwa lata później Irlandczykom udało się zająć zamek, który dzierżyli aż do 1584 roku. W okresie tym znajdował się on w posiadaniu klanu O’Connor i od drugiej połowy XIV wieku rodu MacDonagh, gałęzi MacDermotów z Moylurg.
W 1584 roku Ballymote zdobyte zostało przez Richarda Binghama, w ramach próby przejęcia kontroli nad okolicznymi ziemiami przez Anglików. W 1598 roku MacDonaghom udało się wyprzeć angielski garnizon. Następnie przekazali Ballymote O’Donnellom, którzy w 1601 roku, po wylądowaniu w Irlandii Hiszpanów, zebrali swoje siły i pomaszerowali na południe. Po bitwie pod Kinsale Ruaidhri wycofał armię O’Donnellów z powrotem do Ballymote i poddał zamek w 1602 roku baronowi Mountjoy, gdy dowiedział się o śmierci wodza klanu O’Donnell. Na dowódcę zamku wyznaczony został O’Connor, pomimo wcześniejszego sojuszu z O’Donnellem. Następnie w latach 1633-1635 Ballymote było w posiadaniu sir Johna Taffee pod władzą angielskiej Korony.
W wykazie garnizonów prowincji Connacht z 1662 roku, zamek Ballymote uznany został jeszcze za silną twierdzę, pomimo archaicznej już wówczas architektury obwarowań. W 1690 roku, po wylądowaniu rok wcześniej na wyspie armii francusko-irlandzkiej Jakuba II, zamek obsadzony został irlandzkim garnizonem pod dowództwem jednego z O’Connorów. Jednak jeszcze w tym samym roku przejęli go Williamici, zwolennicy nowego króla angielskiego Wilhelma Orańskiego. W trakcie walk budowla została uszkodzona, a następnie porzucona popadła w całkowitą ruinę.
Architektura
Zamek zbudowany został na stosunkowo płaskim terenie, jako regularna, zasadniczo symetryczna budowla na planie zbliżonym do kwadratu. Dziedziniec o wymiarach około 38 x 38 metrów otoczony był masywnym murem obronnym o grubości około 2,8 metra. Poszczególne proste i krótkie kurtyny wzmocniono czterema półkolistymi basztami w narożnikach oraz dwoma mniejszymi basztami wysuniętymi przed lico muru pośrodku odcinka wschodniego i zachodniego. Po stronie północnej umieszczona została brama, której przejazd flankowały dwie najmasywniejsze i najwyższe w całym zespole baszty na rzutach wydłużonych podków. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła wykuta w skalnym podłożu fosa, choć nie ma pewności czy została ona w całości ukończona. Zasilana była wodą z płynącej po stronie północnej małej rzeki lub strumienia.
Baszty narożne za sprawą wysunięcia w przedpole umożliwiały ochronę z flanki sąsiednich kurtyn. Odróżniały się od pozostałych budowli obronnych zamku brakiem ścian wewnętrznych. Były otwarte od strony dziedzińca, co najwyżej funkcjonowały tam lekkie ścianki działowe konstrukcji drewnianej. Każda baszta narożna miała około 9 metrów średnicy, Ich wysokość nieznacznie przekraczała sąsiednie kurtyny o jedną kondygnację. Pierwotnie były one niezadaszone lub miały niskie daszki, wokół których biegły otwarte galerie obronne, będące przedłużeniem chodnika straży w koronie muru obronnego. Wnętrza baszt narożnych dzieliły się na dwie kondygnacje. Choć przyziemia posiadały otwory szczelinowe, prawdopodobnie służyły głównie do celów magazynowych. Obrona skupiała się natomiast na piętrach i na górnych galeriach, chronionych podobnie jak kurtyny murów krenelażem. Rozglifione do wnętrza otwory strzeleckie znajdowały się w głębokich wnękach.
Baszty wschodnia i zachodnia były podobne do baszt narożnych, ale posiadały mniejsze rozmiary i były zamknięte murowanymi ścianami od strony dziedzińca. Rożnica ta wynikała z ich wtórnego dostawienia do kurtyn, z którymi nie zostały przewiązane murem. Pod każdą z nich, a także pod basztami narożnymi znajdował się mały sklepiony tunel, poprowadzony równo z kurtynami. Prawdopodbnie utworzono go w celu odprowadzania wody z terenu zamku, a także w celu usuwania nieczystości z latryn, a nie w celach obronnych. Wnętrza baszty wschodniej i zachodniej w grubości murów mieściły schody wiodące na chodnik straży w koronie.
Zespół bramny posiadał około 23 metry szerokości i w całości był wysunięty przed sąsiednie kurtyny. Prezentował typ zastosowany wcześniej w irlandzkich zamkach Roche i Dungarvan, które z kolei wzorowano na walijskich zamkach Edwarda I. Przyziemie zajmował centralnie umieszczony przejazd bramny, zapewne zamykany broną, flankowany przez dwie komory w basztach, przeznaczone do celów obronnych i na siedzibę straży. Na piętrze musiał znajdować się mechanizm obsługujący bronę. Zarówno pierwsze jak i drugie piętro służyć też mogły celom mieszkalnym, tym bardziej, iż na zamku nie było innej murowanej budowli o podobnej kubaturze. Zespół bramny najpewniej zwieńczony był w podobny sposób jak, baszty, a więc dookolną otwartą galerią obronną z krenelażem, poprowadzoną wokół niskiego dachu.
Zabudowa na obszarze dziedzińca zapewne była nieliczna i wyłącznie konstrukcji drewnianej lub szachulcowej. Te gospodarcze budynki dostawiane musiały być do murów obronnych pomiędzy basztami. Pośrodku południowej, najdłuższej kurtyny znajdowała się niewielka, ułatwiająca komunikację furta. Jeśli pierwotnie planowano w tym miejscu wznieść kolejną basztę, podobną do baszty wschodniej i zachodniej, to do prac nad nią nie zdążono przystąpić przed zajęciem zamku przez Irlandczyków.
Stan obecny
Zamek Ballymote jest dziś ruiną o czytelnym układzie. Zespół bramny zachował tylną ścianę o prawie pełnej wysokości wraz z częścią ścian bocznych, podczas gdy czołowe części obu baszt przybramnych uległy degradacji do poziomu przyziemia. Baszty narożne posiadają wysokość sięgającą pierwszego piętra, natomiast prawie w całości przetrwały mniejsze baszty wschodnia i zachodnia. Znaczną wysokość posiadają również sąsiadujące z nimi kurtyny, prawie pełnej wysokości jest długa kurtyna południowa. Zabytek udostępniony jest dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
FitzPatrick J.E., Ballymote Castle, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Sixth Series, Vol. 17, No. 2/1927.
Leask H.G., Irish castles and castellated houses, Dundalk 1951.
McNeill T., Castles in Ireland. Feudal power in a Gaelic World, London-New York 2005.
Salter M., The castles of Connacht, Malvern 2004.
Sweetman D., Archaeological Excavations at Ballymote Castle, Co. Sligo, „Journal of the Galway Archaeological and Historical Society”, Vol. 40, 1985/1986.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.