Historia
Wieża zbudowana została z inicjatywy rodziny zwanej Riabhach, stanowiącej gałąź rodu MacNamara. Przydomek Riabhach lub Reagh oznaczał „szary”, „piegowaty”, „siwy” lub „śniady”, chociaż mógł być również tłumaczony jako „czerwony”, co odnosiłoby się do skłonność do prowadzenia konfliktów. Rodzina pochodziła od Maccona Móra MacNamary, XIV-wiecznego wodza klanu Cuilein, regionu obejmującego większą, wschodnią część późniejszego hrabstwa Clare. Maccon Mór podzielił swoje terytorium pomiędzy dwóch synów, z których wywodziły się gałęzie MacNamara Fionn, budowniczowie między innymi zamku Bunratty, i MacNamara Riabhach, którzy wznieśli wieżę Ballymarkahan najwcześniej około drugiej ćwierci XV wieku. Ogólnie różne gałęzie MacNamarów u schyłku średniowiecza zbudowały we wschodniej części hrabstwa Clare ponad sześćdziesiąt zamków lub mieszkalnych domów wieżowych.
Majątek Ballymarkahan odnotowany został w źródłach pisanych w 1545 roku, kiedy to został sporządzony akt hipoteki gruntu dla Johna, syna Lochlanna MacNamary z Ballymarkahan. Przypuszczalnie zarówno John, jak i Lochlann byli potomkami budowniczego wieży. Chociaż w akcie nie wspomniano konkretnie o budowli, możliwe jest, że poświadczono go i podpisano właśnie w wieży, co było wówczas powszechną praktyką. Świadkami aktu byli pozostali synowie Lochlanna, Mahon i Teige MacNamara, również podpisani z predykatem „z Ballymarkahan”.
W początkach XVII wieku członkowie rodu MacNamara z Ballymarkahan odnotowywani byli w dokumentach w związku z ułaskawieniami urzędników angielskich Tudorów. Osoby te, według rodowodów zapisanych w aktach, były bezpośrednimi potomkami budowniczego wieży. Warunki określone w ułaskawieniach prawdopodobnie nie zostały dotrzymane lub MacNamarowie z Ballymarkahan zaangażowali się w bunt w 1641 roku, ponieważ w następnych dziesięcioleciach miały miejsce konfiskaty mienia, niewątpliwie obejmujące także wieżę w Ballymarkahan. Przed 1641 rokiem miejscowymi właścicielami dóbr byli Teige, syn Seána MacNamary, John, syn Domhnalla MacNamary i Thomas Arthur. Po buncie skonfiskowano przynajmniej część, jeśli nie całość, majątku Teige MacNamary w Ballymarkahan, który został następnie przekazany Williamowi Lysaghtowi, szeryfowi miasta Limerick. W 1659 i 1661 roku dzierżawcą w Ballymarkahan był już niejaki Nicholas Stritch, zapewne angielski kolonista sprowadzony na ziemie wygnanych Irlandczyków.
W początkach XVIII wieku ród MacNamarów powrócił na ziemie we wschodniej części hrabstwa Clare i przejął majątki po odejściu Lysaghtów i ich dzierżawców. W 1748 roku Michael MacNamara z Ballymarkahan sprzedał część swojej posiadłości Henremu Stamerowi. Do 1796 roku niektórzy członkowie rodziny przenieśli się do Limerick, inni wyemigrowali z wyspy. W okresie tym stara wieża mieszkalna zapewne była już od dłuższego czasu porzucona, prawdopodobnie nie była nawet zajmowana po powrocie MacNamarów na początku stulecia, ze względu na zbyt surowe warunki mieszkaniowe jak na nowożytne standardy. Być może do jej zniszczenia doszło w trakcie walk z wojskami Olivera Cromwella z połowy XVII wieku.
Architektura
Wieża posiadała w planie wymiary 11,5 x 7,7 metra i wysokość około 16 metrów do poziomu gzymsu nad którym znajdowało się przedpiersie. Mury o grubości około 2,1 metra tworzyły rzut prostokąta. Utworzone zostały z opracowanego od strony lica wapienia, układanego w miarę równe warstwy, przy wykorzystaniu nieco lepiej opracowanych ciosów do wzmocnienia narożników i utworzenia obramień okiennych i portalowych. Dolne partie murów uzyskały pochyłe elewacje spoczywające na prymitywnym cokole z płaskich kamieni. Ballymarkahan zbudowano w jednym segmencie, w przeciwieństwie do wielu wież mieszkalnych w hrabstwie Clare, które wzniesiono z dwóch wyraźnie oddzielonych części rozdzielonych masywnym murem (frontowych obronno – komunikacyjnych i środkowo – tylnych o funkcjach mieszkalnych).
Wnętrze wieży podzielone zostało na pięć kondygnacji, z których drugą i czwartą przykryto sklepieniami kolebkowymi, a pozostałe oddzielono płaskimi stropami osadzanymi na kamiennych wspornikach. Wejście znajdowało się w krótszej ścianie wschodniej, gdzie w typowy dla irlandzkich wież mieszkalnych sposób wiodło do korytarzowego przedsionka w grubości muru, flankowanego przez komorę dla odźwiernego lub strażnika oraz narożną, spiralną klatkę schodową. Na wprost z przedsionka dostępne było główne pomieszczenie przyziemia. Także trzy wyższe kondygnacje w części frontowej posiadały mniejsze komory, a główne pomieszczenia usytuowane za nimi. Jedynie najwyższa kondygnacja mieściła jedno duże pomieszczenie.
Słabo oświetlone przyziemie zapewne pełniło rolę składu lub spiżarni, do której promienie słoneczne wpadały przez szczelinowe otwory osadzone od wewnątrz w głębokich wnękach o odcinkowych zamknięciach. Funkcję pomocniczo – gospodarczą miała też zapewne niska kondygnacja pod pierwszym sklepieniem. Jako, że miała ona dostęp do latryny, być może przeznaczona była dla służby. Celom mieszkalno – reprezentacyjnym służyły komnaty na trzeciej i czwartej kondygnacji, a zwłaszcza na najwyższym piętrze, wyposażonym w największe i najbardziej ozdobne dwudzielne otwory okienne z łukami w ośle grzbiety.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowała się północna, zachodnia i część południowej ściany, ponieważ narożnik południowo – wschodni, osłabiony spiralną klatką schodową, uległ wraz z przyległymi częściami ścian całkowitemu zawaleniu. Zachowane fragmenty posiadają prawie pełną wysokość, z jedynie szczątkowo przetrwałym przedpiersiem. Pomimo dużych zniszczeń wciąż widoczne są pozostałości sklepień oraz liczne otwory okienne. Po północno – zachodniej stronie wieży przetrwały relikty kamiennego muru ogradzającego niegdyś przyległy dziedziniec.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Breen M., Ua Cróinín R., Ballymarkahan Castle: A MacNamara Residence of the Medieval Period, „The Other Clare”, Vol 42/2018.
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.