Historia
Grobowiec Ballymacdermot wzniesiony został w epoce neolitu, między 4000 a 2500 rokiem p.n.e. Być może budowany był on w dwóch fazach, lub też po pewnym okresie użytkowania, jeszcze w okresie neolitu, przeprowadzono jego częściową naprawę w partii czołowej. Grobowiec służył jako miejsce pochówku dla miejscowej społeczność, która musiała posiadać podział klanowy z przypisaniem do konkretnego terytorium. Powstanie budowli wymagającej dużego nakładu pracy, zapewne ułatwiały łagodne warunki klimatyczne, które nie wymuszały już migracji i koczowniczego tryby życia, a co za tym idzie wprowadzały przywiązanie do ziemi oraz ułatwiały organizację procesu budowlanego.
Architektura
Grobowiec zbudowany został na spłaszczonym terenie południowego stoku wzgórza Ballymacdermot, skrajnego wzniesienia dłuższego masywu Camlough, z rozległym widokiem na równinę Meigh na południu. Tworzył go okazały kamienno – ziemny kopiec (cairn) długości około 28 metrów, o osi wzdłużnej utworzonej mniej więcej na linii północ – południe, z niewielkim odchyleniem ku stronie południowej. W planie kopiec posiadał kształt zwężającego się ku południowi klina, zakończonego ścianą prostą, być może z zaokrąglonymi narożnikami. Po przeciwnej, północnej stronie znajdowało się rozwidlenie, otaczające dwoma ramionami, czy też rogami niewielki dziedzińczyk przed wejściem do komór grobowych.
Kopiec zbudowany był z kamieni granitowych i raczej niewielkiej ilości ziemi. Jego konstrukcja wzmocniona była ułożonymi wzdłuż krawędzi większymi głazami, mającymi zapobiegać rozpraszaniu się mniejszego materiału budowlanego. Przypuszczalnie głazy wzdłuż krawędzi kopca kładzione były w jednym rzędzie, dłuższymi bokami horyzontalnie, ale w paru miejscach zaobserwowano głazy ułożone w dwóch warstwach, jedne nad drugimi. Nie ma pewności czy tego rodzaju suchy, nie spajany zaprawą mur otaczał cały kopiec. Nie ma również pewności czy głazami wzmacniane były krawędzie północnych ramion w fasadzie klina.
Obszar północnego dziedzińca przed wejściem do grobowca wyznaczony był dużymi kamieniami, ułożonymi wzdłuż wewnętrznych krawędzi obu ramion klina i części czołowej głównego trzonu grobowca. Zostały one wkopane w grunt, osadzone w gniazdach wyciosanych w skalistym podłożu i wzmocnione mniejszymi kamieniami, tak że wystawały ponad powierzchnię ziemi na wysokość od 0,9 do 1,8 metra. Mniejszymi kamieniami uzupełniano także luki powstałe z powodu nieregularności niektórych głazów. W planie dziedziniec uzyskał formę zbliżoną do okręgu, ale z wyraźną nieregularnością po stronie wschodniej. Mogła ona wynikać ze zmiany planów i chęci ułatwienia sobie pracy, przez wykorzystanie krawędzi wzgórza jako fasady grobowca. Ponadto wielkość kamieni ogradzających dziedziniec, bardziej monumentalnych w południowej części, mogłaby wskazywać na jego dwuetapowe powstawanie lub prowadzone w późniejszym okresie naprawy lub przekształcenia. Dziedziniec przed wejściem do grobowca, dostępny wąskim przejściem między dwoma ramionami, przypuszczalnie wykorzystywany był do przeprowadzania ceremonii pogrzebowych, przed ostatecznym złożeniem ciał we wnętrzu budowli.
Wnętrze grobowca posiadało trzy komory, umieszczone w jednej osi w północnej części kopca. Spośród nich zewnętrzna mogła pełnić rolę przedsionka, a dwie kolejne komór grobowych, bowiem jedynie tam odnaleziono pozostałości pochówków. Obecność przedsionka nie była powszechna w tego typu grobowcach, ale nie była też całkowicie wyjątkowa. Z trzech komór posiadał on najmniejsze rozmiary, największa była komora środkowa, a nieco mniejsza komora południowa. Wszystkie były ze sobą połączone bezpośrednio, bez korytarzowych przejść. Wszystkie też w planie miały z grubsza owalny kształt, przy czym najgłębsza komora została odchylona od osi.
Komory utworzono z dużych kamieni wkopywanych w grunt i ustawianych dłuższymi bokami w pionie, przy czym nie były one osadzane głęboko, a ich stabilność zapewniały szerokie podstawy oraz fakt iż wzajemnie zachodziły na siebie i stykały się ze sobą. Gdzieniegdzie stosowano mniejsze kamienie, uszczelniające i stabilizujące duże głazy. Tworzyły one ściany poszczególnych komór, które połączono ościeżami i kamieniami progowymi. Na ościeżach kładziono kamienie pełniące rolę nadproży, natomiast strop komór tworzyły zachodzące na siebie kamienne płyty. Ich kolejne warstwy umieszczano wzdłuż górnej części bocznych kamieni, przy czym każda warstwa wystawała do wewnątrz, aż kamienie ze wszystkich stron komór ostatecznie spotkały się pośrodku. Po umieszczeniu każdego kamienia stropowego utrzymywano go w pozycji za pomocą znajdującego się nad nim materiału kopca, tworzącego przeciwwagę. Kopiec nie był zatem jedynie przykryciem grobowca, ale stanowić mógł istotną część całej konstrukcji. Posadzkę komór tworzyło naturalne, wygładzone przez lodowiec kamienne podłoże.
Stan obecny
Grobowiec Ballymacdermot znajduje się na uboczu podrzędnej drogi (Bernish Road), z której jest doskonale widoczny. Do czasów współczesnych przetrwała konstrukcja kamiennych ścian komór grobowych, bez zadaszenia oraz przykrywającego całość kopca, który na przestrzeni wieków uległ częściowemu rozproszeniu. Znacznemu uszkodzeniu uległa konstrukcja północnego dziedzińca przed wejściem do grobowca oraz jego dwóch ramion, co zapewne wynika z faktu, iż są położone najbliżej drogi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Carleton J., Temples of stone: exploring the megalithic tombs of Ireland, Cork 2007.
Collins A.E., Wilson B.C., The Excavation of a Court Cairn at Ballymacdermot, Co. Armagh, „Ulster Journal of Archaeology”, Third Series, Vol. 27/1964.
McElherron B., Ancient Stone Monuments of South Armagh, „Before I Forget… Journal of the Poyntzpass and District Local History Society”, 12/2013.