Historia
Zamek Ballyloughan zbudowany został w pierwszych latach XIV wieku. W okresie tym okoliczne ziemie zaczęły wracać pod władzę rdzennych Irlandczyków, po wysiedleniach spowodowanych anglo-normańskim najazdem z drugiej połowy XII wieku. Hrabstwo Carlow było częścią rozległego dziedzictwa Richarda de Clare zwanego Strongbow, drugiego earla Pembroke, które z kolei przeszło na jego zięcia, Williama Marshalla. Majątek Williama następnie został podzielony pomiędzy jego pięć wnuczek, z których najstarsza odziedziczyła hrabstwo Carlow. Cała piątka wyszła za mąż za Anglików, którzy nigdy nie odwiedzili Irlandii, a ich ziemie przeszły w ręce wywłaszczonych wcześniej Irlandczyków. Ballyloughan stało się własnością rodu Kavanagh, którego przedstawiciele przypuszczalnie dokonali pierwszej przebudowy anglo-normańskiego zamku.
W czasie rządów Elżbiety I angielskie rodziny nabyły tytuły prawne do ziem w Irlandii, wywodzące się jeszcze z czasów Strongbowa. W ten sposób sir Peter Carew rościł sobie pretensje między innymi do dóbr Ballyloughan i skutecznie pozwał Kavanaghów, wśród których był niejaki Bryan Mac Donagh Kavanagh z Balliloghan. W 1603 roku Carew jednak nadal mieszkał w Leighlinbridge, a Bryan Mac Donagh Kavanagh przebywał w Ballyloughan. Podobnie w 1605 roku Bryan wciąż zajmował zamek, kiedy to odnotowano go w generalnym ułaskawieniu królewskim. W 1611 roku ziemie Idrone, łącznie z Ballyloughan, zostały przyznane Georgowi Bagnallowi z Ballymore. Kavanaghowie zamieszkiwali jednak na zamku aż do 1641 roku.
Na mocy prawa z 1662 roku (Act of Settlement) ziemie Ballyloughan zostały w latach 1661-1676 przyznane lordowi Bysshe, Dudleyowi Bagnalowi i Johnowi Beauchampowi. Prawdopodobnie wspomniany Jan Beauchamp zbudował wówczas nowożytny dom na zboczu wzgórza w pobliżu zamku. Jego rodzina zamieszkiwała w nim na początku XVIII stulecia, podczas gdy stary porzucony zamek popadał już wówczas w ruinę. Choć na początku XIX wieku Ballyloughan sprzedane zostało rodzinie Bruen, nie zmieniło to sytuacji zamku, a w ruinie znajdował się już wówczas nawet nowożytny dom Beauchampów.
Architektura
Zamek zbudowany został na rzucie czworoboku o formie zbliżonej do kwadratu o wymiarach około 47 x 41 metrów, z lekko załamaną kurtyną północną. Otaczający dziedziniec mur obronny posiadał zaledwie około 1 metra grubości, nie był również zbyt wysoki, sięgał bowiem poziomu pierwszego piętra przyległych zabudowań. Od strony przedpola poprzedzała go fosa o szerokości około 2,7-3 metrów i głębokości jedynie nieco powyżej 1 metra. Narożnik południowo – zachodni i północno – wschodni wzmacniały czworoboczne wieże, przypuszczalnie wieża znajdowała się również w narożniku północo – zachodnim. Umieszczoną mniej więcej pośrodku południowego odcinka obwarowań bramę stanowił czworoboczny budynek z dwoma narożnymi cylindrycznymi basztami flankującymi wjazd. Całość wzniesiono z granitowych, z grubsza opracowanych eratyków, układanych w równe warstwy i uzupełnianych drobniejszymi kamieniami, przy czym w kilku miejscach użyto materiału rozbiórkowego ze starszej budowli, przypuszczalnie kościoła.
Czworoboczna część budynku bramnego uzyskała wymiary 10 x 9 metrów i wysokość trzech kondygnacji. Jego narożne baszty utworzono na rzutach kolistych o średnicach 5 metrów. Obie w przyziemiu skomunikowane zostały z przejazdem bramnym, z którym połączone były też schody w grubości masywnych ścian wschodniej i zachodniej czworobocznej części budynku. Prosty bieg schodów na pierwsze piętro poprowadzony był przez całą długość ściany wschodniej i na piętrze kończył się drzwiami blokowanymi ryglem osadzanym do otworu w murze. Na drugie piętro wiodły schody osadzone w ścianie czołowej, zaczynające się we wnęce okiennej. Z najwyższej kondygnacji dostępny był niewielki wykusz, nadwieszony nad portalem bramy od strony dziedzińca.
Wieża południowo – zachodnia posiadała w planie wymiary 10 x 9 metrów. Jej północna ściana uzyskała grubość dwa razy większą niż pozostałe, za sprawą chęci osadzenia w niej prostego biegu schodów do pomieszczenia na piętrze. Co charakterystyczne i nietypowe dostęp do schodów wiódł bezpośrednio z dziedzińca, a nie z wnętrza przyziemia. Komnata na piętrze zapewne pełniła funkcje mieszkalne, była bowiem oświetlana od południa dwudzielnym oknem z lancetowatymi prześwitami. Kolejne, jednodzielne okna znajdowały się od wschodu i zachodu, przy czym wszystkie osadzono w głębokich wnękach z bocznymi siedziskami. Ponadto pomieszczenie posiadało narożny kominek oraz latrynę w grubości zachodniej części muru północnego.
Wieża północno – wschodnia dobudowana została do muru obronnego wtórnie, ale prawdopodobnie jeszcze w XIV stuleciu. Założona została na planie prostokąta długości 7,8 metrów i szerokości 6.4 metrów. Podobnie jak pozostałe zabudowania była ona w około trzech czwartych wysunięta przed obwód obronny. Z kurtynami stykała się ścianą zachodnią i południową. Pierwotne wejście do niej znajdowało się na poziomie dziedzińca, w zachodniej części ściany południowej. Dostęp na piętro musiał być zapewniony z chodnika straży w koronie muru obronnego lub poprzez drabinę i otwór w stropie, wieża nie posiadała bowiem schodów w grubości murów.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachował się budynek bramny łącznie z flankującymi wjazd narożnymi basztami, a także niezadaszona wieża południowo – zachodnia. Wieża północno – wschodnia jest w znacznym stopniu zrujnowana, co więcej została ona gruntownie przebudowana w XVIII stuleciu. Wstawiono wtedy do wnętrza ścianę działową i przebito nowe wejście północne. Pierwotne detale architektoniczne odnaleźć można przede wszystkim w wieży południowo – zachodniej (np. dwudzielne okno południowe, kominek), ponieważ wnętrza budynku bramnego były znacznie przekształcane w późniejszych czasach. Od strony zewnętrznej na jego ścianie północnej uwagę zwrócić może dobrze zachowany wykusz. Wstęp na teren zamku jest wolny. Znajdujące się po jego północnej stronie ruiny zabudowań są już pozostałościami nowożytnego domostwa z XVII/XVIII wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Leask H.G., Irish castles and castellated houses, Dundalk 1951.
McNeill T., Castles in Ireland. Feudal power in a Gaelic World, London-New York 2005.
Paor L., Excavations at Ballyloughan Castle, Co. Carlow, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Vol. 92, No. 1/1962.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.