Historia
Do wzniesienia grobowca Ballykeel dojść mogło około 4000 – 3000 tysiąclecia p.n.e. Tereny Irlandii znajdowały się wówczas w okresie neolitu, młodszej epoce kamienia, kiedy to zaczęły się upowszechniać kulty religijne, pierwsze większe osady, hodowla zwierząt i uprawa roślin, organizacja pracy, a w konsekwencji zaczęły powstawać monumentalne budowle megalityczne. Grobowiec zapewne został wzniesiony w ramach jednorazowej akcji budowlanej i nie był poddawany w późniejszym okresie większym przekształceniom, ani nie był też wtórnie użytkowany.
Architektura
Grobowiec zbudowany został u podnóża zachodnich stoków góry Slieve Gullion, na stosunkowo płaskim tarasie, od strony zachodniej ograniczonym spadkiem terenu ku niewielkiemu dopływowi rzeki Forkhill. Posiadał ponad 27 metrów długości i średnią szerokość około 9 metrów. Jego dłuższa oś znajdowała się mniej więcej na linii północ – południe, z niewielkim odchyleniem części północnej ku zachodowi. Budulcem był kamień granitowy oraz pomarańczowo – brązowa, piaszczysta gleba, z których utworzony był wydłużony kopiec (cairn). Większe głazy mogły być ułożone wzdłuż krawędzi grobowca, w celu zabezpieczenia kopca przed obsunięciami i rozproszeniem materiału budowlanego. Nie wiadomo czy wzmocnienia te były pierwotnie widoczne od strony zewnętrznej, czy też zostały celowo zamaskowane dalszymi warstwami ziemi i mniejszych kamieni.
Główna komora grobowa znajdowała się w południowej części budowli, ale mniejszy pochówek (cist), ograniczony średniej wielkości kamieniami, umieszczono też w północnej części założenia. Zapewne było on planowany już w chwili budowy grobowca, a nie stanowił wtórnego dodatku, na co wskazywałoby usytuowanie dokładnie na osi budowli i głównej komory. Być może kopiec w rejonie komory grobowej posiadał wyróżniającą się formę, przykładowo z klinowym zakończeniem obejmującym niewielki dziedzińczyk. Mógł też być zakończony ścianą prostą.
Komora grobowa składała się z trzech głazów ustawionych dłuższymi bokami w pionie. Dwa południowe o wysokości około 1,9 metra były tak zwanymi kamieniami portalowymi, a więc dopasowanymi pod względem rozmiarów głazami pomiędzy którymi znajdowało się wejście. Trzeci, północny kamień, wraz z pozostałymi podpierał olbrzymi głaz o płaskim kształcie wielkości 2,9 x 2,4 metra, stanowiący nakrycie długiej na niecałe 2 metry komory grobowej. Pomiędzy trzema pionowo ustawionymi głazami pierwotnie zapewne znajdowały się kolejne kamienie, tworzące ściany komory. Podobnie jak największe głazy, musiały one zostać umieszczone bez użycia zaprawy i ręcznej obróbki, a jedynie dobrane pod względem wielkości i kształtu. Płaskim głazem zasunięte było też południowe wejście, wysokie na około 0,8 metra, a więc nie pozwalające na przedostanie się w pozycji wyprostowanej.
Stan obecny
Obecnie wyróżniającą się częścią grobowca jest dolmen, stanowiący niegdyś trzon konstrukcji komory grobowej. Składa się on z dwóch kamieni północnych i pękniętego kamienia południowego, wciśniętego w ziemię pod naporem ciężaru okazałego głazu stropowego (capstone). Pomiędzy kamieniami północnymi po przeprowadzeniu prac archeologicznych ustawiono kamień zamykający dawne wejście. W trakcie prac renowacyjnych złączono też cementem pęknięty kamień północny a głaz stropowy przy użyciu dźwigu naniesiono na właściwą pozycję. Pozostała część grobowca uległa niemal całkowitemu rozproszeniu na skutek działania sił przyrody i prowadzonej w okolicy orki. Zasięg kopca grobowca widoczny jest dzięki niewielkiemu wywyższeniu terenu i nielicznym mniejszym kamieniom stanowiącym niegdyś jego konstrukcję. Teren zabytku jest ogrodzony i zabezpieczony. Choć znajduje się na prywatnej działce, jest udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Carleton J., Temples of stone: exploring the megalithic tombs of Ireland, Cork 2007.
Collins A.E., Ballykeel Dolmen and Cairn, Co. Armagh, „Ulster Journal of Archaeology”, Third Series, Vol. 28/1965.
The Old Stones. A Field Guide to the Megalithic Sites of Britain and Ireland, red. A.Burnham, London 2018.