Historia
Wieża mieszkalna Ballygriffy wzniesiona została w drugiej połowie XV wieku, a więc w okresie największej aktywności budowlanej tego typu budowli w Irlandii. W XIV wieku miejscowe dobra należały do rodziny Ó Gríobhtha (O’Griffy, Griffin), spokrewnionej z klanem O’Dea i zajmującej ziemie południowo – wschodniej części baronii Inchiquin. Oprócz Ballygriffy rodzina O’Griffy posiadała jeszcze siedzibę w Magowna, lecz około 1470-1490 roku, a więc w czasie gdy została zbudowana wieża, Ballygriffy według przekazów genealogicznych klanu O’Brien znajdować się miało w posiadaniu Murrogha O’Briena, syna Turlougha Bog, króla Thomond.
Według spisu zamków z 1574 roku Ballygriffy ponownie było wówczas w rękach rodziny O’Griffy. W 1582 roku Donough MacMurrogh O’Brien z Lemenagh i Dromoland powieszony został u bramy miejskiej Limerick przez sir George Cusacka, szeryfa hrabstwa Clare, za udział w buncie przeciwko królowej. Przeprowadzone po egzekucji dochodzenie wykazało, że był on właścicielem wieży Ballygriffy z czterema małymi zagrodami i przyległą ziemią, a także kilku innych zamków (Dromoland, Lemenagh, Tromra). Cały jego majątek został skonfiskowany na rzecz angielskiej Korony. Ballygriffy i cztery zagrody przyznane zostały następnie sir Turloughowi O’Brien z zamku Dough, który miał dobrą opinię u królowej, opiekował się Conorem z Lemenagh, synem skazanego Donougha oraz zobowiązał się do konnej służby wojskowej.
W 1588 roku ród O’Griffy ponownie był w posiadaniu Ballygriffy, jak wykazały sprawozdania z napadu na niejakiego Donougha O’Neilla, zabitego w trakcie porachunków między Irlandczykami wojującymi z Anglikami i sprzyjającymi ich rządom. W zabójstwo zamieszany miał być jeden z członków rodu O’Griffy. Przedstawiciele rodu brali również udział w walkach wojny dziewięcioletniej z 1599 roku, kiedy to Hugh O’Donnell z Donegal miał dokonać odwetowego najazdu na część hrabstwa Clare, należącą do rodzin sprzymierzonych z królową Elżbietą i earlem Thomond. O’Donnell wysłał oddziały pod bramę Ballygriffy, ale nie wiadomo czy wieża była wówczas atakowana.
W 1606 roku właścicielem Ballygriffy był niejaki James Smyth z Galway, prawdopodobnie dzierżawca O’Brienów. Przed śmiercią w 1612 roku Conor O’Brien z Lemenagh zastawił wieżę i ziemie Ballygriffy Murtaghowi MacBrienowi, protestanckiemu biskupowi Killaloe, zaś w 1616 roku syn Conora, Donough, zastawił wieżę Edmondowi O’Hogan z Moyhill. Sytuacja majątkowa musiała być wówczas pogmatwana, bowiem przed śmiercią w 1634 roku Donough musiał dochodzić swych praw do Ballygriffy w sądzie. W drugiej i trzeciej ćwierci XVII wieku wieża przechodziła w posiadaniu kilku różnych przedstawicieli rodziny, ale jak potwierdzono w źródle z 1675 roku utrzymywano ją w dobrym stanie. Do porzucenia budowli musiało dojść w późnych latach XVIII wieku lub nawet w XIX stuleciu.
Architektura
Wieża Ballygriffy wzniesiona została po północnej stronie niewielkiego strumienia o stosunkowo wysokim brzegu. Założono ją na planie prostokąta o wymiarach 9,2 x 7,6 metrów, z wysokością sięgającą około 19 metrów. Zbudowano ją z dobrze wymurowanego i opracowanego od strony lica wapienia, przy wykorzystaniu ciosów do wzmocnienia narożników. W przyziemiu mury obwodowe ujęto niezbyt wydatnym cokołem o pochyłych elewacjach. Elewacje zewnętrzne rozdzielały szczelinowe otwory strzeleckie i doświetlające oraz wypełnione trójlistnymi maswerkami jednodzielne i dwudzielne okna na kondygnacjach mieszkalnych. Zwieńczeniem murów wieży pierwotnie biegł chodnik straży, ukryty za przedpiersiem. Co najmniej od końca XVI wieku do wieży przylegał kamienny mur otaczający niewielki dziedziniec z bramą.
Wejście do wieży umieszczono na poziomie gruntu, mniej więcej pośrodku ściany północnej, lecz wtórnie nieco wyżej przepruto również ostrołuczny portal w ścianie wschodniej (prowadził on nietypowo bezpośrednio do klatki schodowej, przypuszczalnie z dostawionego do wieży skrzydła). Główne wejście wiodło do przedsionka w grubości muru, chronionego otworem tak zwanej mordowni o wymiarach 0,7 x 0,4 metra. Po zachodniej stronie przedsionka usytuowano niewielka komorę, czy też wnękę wielkości 1,6 x 1 metra, przeznaczoną dla strażnika lub odźwiernego. Po jej przeciwnej stronie przejście z przedsionka wiodło do spiralnej klatki schodowej, natomiast na wprost wejścia do wieży znajdowało się podsklepione główne pomieszczenie przyziemia wieży. Jego oświetlenie zapewniały trzy rozglifione do wnętrza strzelnice osadzone w głębokich wnękach. Ponadto po stronie południowo – wschodniej umieszczono narożną półkę ścienną.
Drugą kondygnację wieży wypełniało pomieszczenie przykryte drewnianym stropem opartym na wspornikach. W ścianie zachodniej na wysokości 2,2 metra nad poziomem podłogi przyziemia utworzono sekretną komorę wielkości 5,3 x 1,4 metra, do której można było dotrzeć tylko przez klapę na piętrze, umieszczoną w korytarzu w grubości muru. Druga i trzecia kondygnacja ogrzewane były kominkami i posiadały dostęp do latryn w grubości muru zachodniego, przy czym trzecia kondygnacja przykryta była kolejnym sklepieniem kolebkowym. Czwarta kondygnacja oświetlana była trzema oknami i wyposażona w dwie narożne wnęki ścienne. Być może główna komnata tego piętra pierwotnie oddzielona była lekką przegrodą od wnęki w północnej części. Wnęka pełniła funkcje obronne, zapewniała bowiem dostęp do trzech otworów strzeleckich oraz otworu mordowni kontrolującej klatkę schodową poniżej.
Stan obecny
Wieża przetrwała do czasów współczesnych z pełnym obwodem murów, za wyjątkiem wieńczącego je niegdyś przedpiersia. Obecnie jest niezadaszona, z niedużymi wyrwami w miejscach niektórych otworów okiennych i wejściowych w dolnych partiach ścian. Nie zachowały się żadne widoczne gołym okiem ślady po sąsiadującym z wieżą otoczonym murem dziedzińcu. Wnętrze zabytku może nie być dostępne dla zwiedzających, ale wieża jest dobrze widoczna z okolicznych dróg.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Breen M., Ua Cróinín R., Dromore Castle, Ballygriffy Castle and the Mansion House in Dromore Wood, „The Other Clare”, Vol. 44/2020.
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.