Historia
Pierwszą siedzibę mieszkalno – obronną w Ballygrennan posiadać mieli earlowie Kildare. Mogli oni u schyłku średniowiecza ufundować wieżę mieszkalną z obwodem muru obronnego, lub też mogła ona zostać wzniesiona za nowych właścicieli z rodziny Fox, która przejęła miejscowe dobra w drugiej połowie XVI wieku. W źródłach pisanych Ballygrennan wspomniane zostało po raz pierwszy w 1583 roku, jako własność Williama Foxa. Jego potomkowie przejściowo utracić mieli zamek w 1621 roku na rzecz przybyłych z Anglii kolonistów, lecz odzyskali Ballygrennan około połowy XVII wieku. Prawdopodbnie wówczas pierwotne założenie powiększone zostało o rozległy północny dziedziniec. W latach 60-tych XVII zamek sprzedany został rodzinie Evans. Zamieszkiwali oni w Ballygrennan co najmniej do czasu walk irlandzko – angielskich z końca XVII, kiedy to na zamku stacjonować miały wojska jakobitów (zwolenników katolickiego króla Jakuba II).
Architektura
Zamek zbudowany został na płaskim terenie po południowej stronie rzeki Morningstar. U schyłku średniowiecza składał się z prostokątnej w planie wieży mieszkalnej i połączonego z nią obwodu kamiennego muru obronnego, otaczającego po stronie południowej i wschodniej dziedziniec. Oprócz wieży mieszkalnej zachodnią część zamku zajmował dostawiony wtórnie dwuskrzydłowy budynek na rzucie litery L, wydzielający mały dziedzińczyk przy południowo – zachodnim narożniku założenia. Dziedzińczyk ten posiadał własny portal bramny w ścianie zachodniej, podczas gdy główna brama znajdować się mogła od północy, skąd prowadziła na dziedziniec o wymiarach około 20 x 20 metrów. Dom dwuskrzydłowy sąsiadował od wschodu z przystawionym do południowej kurtyny muru obronnego małym aneksem na planie zbliżonym do kwadratu.
Wieża mieszkalna zbudowana została na rzucie mocno wydłużonego prostokąta o długości 13,6 metrów i szerokości 8 metrów. Posiadała cztery główne kondygnacje oraz poddasze z dwoma przeciwległymi narożnikami wzmocnionymi wydatnymi wykuszami machikułowymi (osadzonymi po stronie północno – wschodniej i południowo – zachodniej). Elewacje wieży rozdzielone były od strony dziedzińca dużymi czworobocznymi oknami wyposażonymi w profilowane gzymsy okapowe i kamienne krzyże dzielące otwory na mniejsze prześwity. Od stron skierowanych pierwotnie w przedpole zamku okna miały pierwotnie szczelinowy charakter. Były to proste otwory prostokątne i bardziej dekoracyjne otwory zwieńczone łukami w ośle grzbiety.
Wnętrze wieży na każdej głównej kondygnacji dzieliło się na duże pomieszczenie w części środkowej i wschodniej oraz mniejszą komorę i spiralną klatkę schodową po stronie zachodniej. Podsklepiona została jedynie druga kondygnacja, pozostałe przykryte były drewnianymi stropami. Wejście znajdowało się na poziomie gruntu w ścianie południowej, w sąsiedztwie klatki schodowej. Parter wieży, który był najgorzej doświetlony, tradycyjnie pełnił rolę składu i spiżarni. Druga kondygnacja z racji sklepienia zapewniającego ognioodporność i kominka w ścianie północnej mogła służyć za kuchnię. Dwa wyższe piętra z dużymi oknami z pewnością zapewniały główną przestrzeń mieszkalną zamku.
Stan obecny
Zamek jest dziś rozległą, malowniczą ruiną, składającą się ze starszej części południowej oraz z większego dziedzińca XVII-wiecznego po stronie północnej. Obwód starszego muru zachował się na prawie całym obwodzie, za wyjątkiem sporych ubytków w kurtynie wschodniej. Znacznie zdegradowany został też dwuskrzydłowy budynek w południowo – zachodniej części założenia, wyróżniający się dziś ścianą szczytową i sąsiednim wykuszem. Główną, najlepiej zachowaną częścią zamku pozostaje XVI-wieczna wieża mieszkalna, obecnie niezadaszona, ale z pełnym obwodem murów i licznymi otworami okiennymi, zachowanymi zwłaszcza w górnych piętrach. Ościeża dolnych okien i portalu wejściowego zostały na przestrzeni wieków rozgrabione. W bryle wieży wyróżniają się doskonale zachowane dwa narożne wykusze.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Leask H.G., Irish castles and castellated houses, Dundalk 1951.
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.