Historia
Wieża mieszkalna po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1547 roku. Zbudowana została prawdopodobnie pod koniec XV wieku lub na początku XVI stulecia, choć pierwsze zabudowania obronno – mieszkalne w Ballintotty funkcjonowały już od końca XIII wieku, kiedy to wzniesiony został ufortyfikowany dwór z budynkiem auli (hall house). W momencie budowy wieży zapewne był on już od dłuższego czasu w ruinie. W latach 1654-1656 w Ballintotty odnotowany został młyn, sad, osiem chat oraz wieża, w tym czasie również już zrujnowana.
Architektura
Najstarsze zabudowania mieszkalne w Ballintotty znajdowały się na cyplu utworzonym przez koryto rzeki, gdzie szeroki na 8 metrów i wysoki na około 2 metry ziemny wał otoczył dziedziniec o wymiarach około 65 x 50 metrów, podzielony na dwa obszary za pomocą mniejszego wału. Teren ten chroniony był fosą o szerokości około 5-6 metrów i głębokości około 1,5 metra. Wejście znajdowało się po stronie południowo – zachodniej i mogło być chronione drewnianą wieżą bramną o murowanej fasadzie. Główną budowlą gródka był czworoboczny budynek o zewnętrznych wymiarach 13,5 x 10 metrów (wnętrze wielkości 10 x 6,5 metra). Jego przyziemie podzielone było na dwa pomieszczenia, z których jedno zapewniało dostęp do schodów w grubości ściany północnej. Od zachodu z budynkiem sąsiadowała drobna wieżyczka latrynowa.
Wieża mieszkalna zbudowana została po zachodniej stronie rzeki, na południe od starszego dworu. Wzniesiono ją na planie prostokąta z zaokrąglonymi narożnikami. Uzyskała wymiary 11,7 x 9,2 metra przy murach obwodowych grubości 2,2 metra w przyziemiu, wyżej nieco cieńszych, gdyż zewnętrzne elewacje w części cokołowej utworzono pochyłe, a dopiero od poziomu piętra pionowe. Ściany wieży przepruto licznymi otworami szczelinowymi, niektórymi o sfazowanych ościeżach, a niektórymi zamkniętymi łukami w tzw. ośle grzbiety. Część ze szczelin przepruta została w zaoblonych narożnikach wieży. Najwyższe piętro wyposażono w większe okna dwudzielne z oślimi grzbietami, udekorowane profilowanymi archiwoltami.
Krótsze boki wieży nadbudowano dodatkowymi kondygnacjami, tworzącymi rodzaj wysokich platform obronno – strażniczych, pomiędzy którymi znajdować się musiał dach oraz chodniki straży w koronie murów wzdłużnych. Za sprawą umieszczenia par drzwi w każdej nadbudowanej części oraz umieszczonych wewnątrz korytarzy, zapewniono straży możliwość przejścia wokół całej budowli. W najwyższych częściach krótszych boków wieży umieszczono krzyżowe otwory strzeleckie oraz nadwieszono od południa na dwóch konsolach wykusz.
Wejście do wieży znajdowało się na poziomie gruntu, mniej więcej pośrodku ściany wschodniej. Krótki korytarz, czy też przedsionek w grubości muru skomunikowany był ze schodami po prawej stronie oraz z główną komorą przyziemia na wprost. Jego ochronę zapewniać miał otwór tzw. mordowni. Główna komora przyziemia musiała pełnić funkcje gospodarcze, oświetlana była bowiem jedynie drobnymi otworami szczelinowymi, umieszczonymi w głębokich wnękach. Przykryta była płaskim, drewnianym stropem. Wspomniana powyżej klatka schodowa łączyła wszystkie cztery główne kondygnacje, podczas gdy na poziom obronny wiodły osobne schody.
Druga i trzecia kondygnacja wieży wyposażone zostały w latryny w pobliżu południowo – wschodniego narożnika. Piętra te musiały pełnić funkcje mieszkalne, były bowiem oba ogrzewane kominkami osadzonymi w ścianie wschodniej. Komnata na drugiej kondygnacji przykryta była stropem, ale trzecią kondygnację nakryto już sklepieniem. Główną komnatę reprezentacyjną musiała mieścić kondygnacja czwarta, oświetlana większymi oknami dwudzielnymi.
Stan obecny
Wieża mieszkalna zachowała się do czasów współczesnych praktycznie w całości, choć nie jest dziś użytkowana i zapewne nie posiada wewnątrz podziałów na kondygnacje, za wyjątkiem jednego sklepionego piętra. Ponadto nie zachował się portal wejściowy, a kilka otworów okiennych zostało przekształconych w okresie nowożytnym. Nie zachował się także wschodni wykusz, po którym pozostały dwie konsole. Relikty starszego dworu z XIII/XIV wieku odkryte został w trakcie prac archeologicznych przy drodze M7 i mogły zostać zasypane po zakończeniu badań.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cairns C., The tower houses of county Tipperary, Dublin 1984.
O’Brien R., The Archaeological Excavations on the N7 Nenagh Bypass, 1998-1999, „The Tipperary Historical Journal”, Thurles 2001.
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.