Historia
Według tradycji wieża mieszkalna Ballinderry miała być jedną z najpóźniej wzniesionych na terenie baronii Clare. Również według tradycji powstać miała krótko po zniszczeniu mieszkalno – obronnej siedziby klanu Burke w Deremaclaghlyn w 1538 roku. W źródłach pisanych odnotowana została w 1574 roku, jako własność niejakiego Johna Burke. Ballinderry miało zostać zdobyte w 1592 roku przez Irlandczyków Hugh O’Donnella, a także w połowie XVII wieku, przez irlandzkich katolików walczących z protestanckimi angielskimi osadnikami. W ramach zmian własnościowych po upadku powstania, w 1659 roku wieża przypadła Johnowi Nolanowi, którego potomkowie posiadali Ballinderry aż do XIX wieku. Wtedy też zabytkowa, ale niewygodna do zamieszkiwania budowla została porzucona na rzecz pobliskiej nowożytnej rezydencji.
Architektura
Wieża założona została na rzucie prostokąta o wymiarach zbliżonych do kwadratu. Na linii północ – południe długość ścian wyniosła 10,7 metra, natomiast na osi wschód – zachód 8,8 metra. Wysokość sięgnęła 15,1 metrów do poziomu przedpiersia, co było wartością typową dla tego rodzaju budowli. Mury obwodowe w przyziemiu uzyskały grubość od 1,8 metra do nieco ponad 2 metrów, za wyjątkiem cieńszej ściany wschodniej mającej około 0,9 metra grubości, za którą utworzono dodatkowe komory. W wyższych partiach grubość murów wieży została pomniejszona, gdyż do poziomu pierwszego piętra włącznie zewnętrzne elewacje krótszych boków poprowadzono pochylone, a dopiero wyżej pionowe. Wieża u schyłku średniowiecza połączona była z murem, opinającym od zachodu, południa i wschodu niewielki dziedziniec. W dwóch południowych narożnikach muru znajdowały się cylindryczne baszty flankujące bramę wjazdową.
Elewacje wieży, zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne, pierwotnie były otynkowane. Ze względów obronnych rozdzielono je głównie wąskimi otworami okiennymi. Oprócz zwykłych prostokątnych szczelin zastosowano bardziej dekoracyjne okna zamknięte łukami w ośle grzbiety i z profilowanymi archiwoltami, a na najwyższych piętrach większe okna dwudzielne. Na poziomie drugiego piętra (trzecia kondygnacja) w dwóch narożnikach (od północnego – zachodu i południowego – wschodu) nadwieszono wykusze machikułowe, osadzone na kamiennych konsolach w ten sposób, iż jeden znajdował się z każdej strony świata. Ogółem, wykorzystując wszystkie otwory strzeleckie i wąskie okna, obronę wieży mogło prowadzić nawet do 40 strzelców, nie licząc obsady wykuszy i ukrytego za krenelażem chodnika w koronie murów.
Ostrołuczny, uskokowy portal wejściowy umieszczono na poziomie gruntu po stronie wschodniej. Jego cechą charakterystyczną była bardzo mała wysokość, wynosząca jedynie około 1,5 metra, podczas gdy większość okolicznych wież mieszkalnych posiadała portale o średniej wysokości nieco ponad 2 metry. Wejście zamykano żelazną kratą, umieszczaną ruchem wahadłowym we wnęce i blokowaną łańcuchem przewlekanym przez otwór w obramieniu. Co więcej bezpośrednio nad portalem wisiał kolejny wykusz, osadzony na poziomie najwyższego piętra. Na środkowym klińcu archiwolty portalu umieszczono Sheela na Gig, wizerunek maszkaronu przedstawiającego kobietę z szeroko rozwartym sromem. Po bokach jej głowy utworzono plecionkowy fryz przypominający warkocze, zaś po bokach ramion koła z trzema i sześcioma szprychami oraz rozetę. Płaskorzeźba zapewne miała znaczenie symboliczne, odnoszące się do płodności i urodzaju, z racji miejsca umieszczenia być może związana była również z magią ochronną.
Wnętrze wieży podzielone zostało na pięć kondygnacji, nad którymi osadzono poddasze. Drugą i czwartą kondygnację przykryto sklepieniami kolebkowymi, natomiast pozostałe oddzielono płaskimi stropami belkowymi. Komunikację pomiędzy piętrami zapewniła spiralna klatka schodowa osadzona w grubości muru w narożniku północno – wschodnim. Przedsionek wejściowy chroniony był tzw. mordownią, czyli otworem w sklepieniu z którego można było ostrzeliwać napastników. Po lewej stronie przejście wiodło do komory strażnika lub odźwiernego z dwoma otworami strzeleckimi, po prawej do klatki schodowej, a na wprost do głównej komory przyziemia. Była ona nieogrzewana i słabo doświetlona, pełniła więc rolę składu lub spiżarni, ale też mogła być ważna ze względów obronnych. Celom mieszkalnym służyły ogrzewane kominkami cztery piętra nad przyziemiem. Wszystkie kominki osadzono w ścianie południowej, przez którą też poprowadzono aż do chodnika straży szyb kominowy. Oprócz głównych komnat wschodnią część pięter wypełniały mniejsze, podsklepione komory pełniące funkcje obronne (trzecia kondygnacja z wykuszami) lub służące jako sypialnie. W murze północnym na trzeciej kondygnacji utworzono komorę z latryną. Kolejna latryna zlokalizowana została pomiędzy trzecią i czwartą kondygnacją.
Stan obecny
Wieża Ballinderry została w ostatnich latach poddana gruntownej renowacji, która przewróciła zabytkowi funkcje mieszkalne. W trakcie prac budowlanych wstawiono nowe ościeża okienne w miejscach gdzie w murze ziały wyrwy, zrekonstruowane zostało także przedpiersie z krenelażem i kominem. Mur i baszty ochraniające dziedziniec przy wieży widoczne są jedynie w postaci zarysu na poziomie gruntu. Z pierwotnych detali architektonicznych zachowało się kilka szczelinowych okien oraz portal wejściowy z płaskorzeźbą Sheela na Gig w kluczu archiwolty. Wnętrze wieży nie jest dziś dostępne, choć może być ona oglądana z zewnątrz.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Costello T.B., A Co. Galway Sheela-na-Gig, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Seventh Series, Vol. 6, 2/1936.
Nolan J.P., The Castles of Clare Barony, „Journal of the Galway Archaeological and Historical Society”, Vol. 1, No. 1/1900.
Salter M., The castles of Connacht, Malvern 2004.