Historia
Zamek prawdopodobnie zbudowany został pod koniec XIV wieku przez niejakiego Rogera Cole, rycerza anglo-normańskiego pochodzenia, od którego uzyskał nazwę Ballincollig (gael. Baile an Choillaigh, ang. Cole’s Land). Do wzniesienia swej siedziby Roger wykorzystał okres zawirowań i przemocy, kiedy rdzenni Irlandczycy z klanu MacCarthy parli na wschód, stopniowo odzyskując ziemie utracone na rzecz Anglo-Normanów dwa wieki wcześniej, natomiast napływowi osadnicy starali się utrzymać w ufortyfikowanych przyczółkach.
W latach 60-tych XV wieku (w ósmym roku panowania króla Edwarda IV) miejscowe dobra ziemskie zakupili przedstawiciele rodu Barrett, kolejnej rodziny anglo-normańskiego pochodzenia, która do Irlandii przybyła po 1169 roku. W hierarchii feudalnej podlegali oni MacCarthym i earlom Desmond, którym płacili świadczenia pieniężne. W Ballincollig uczynili swą główną siedzibę mieszkalną i zapewne dokonali gruntownej przebudowy zamku. Kolejne przekształcenia, skupione głównie na zabudowaniach mieszkalnych i reprezentacyjnych, prowadzili w XVI stuleciu.
Pod koniec XVI wieku Ballincollig stało się obiektem sporu majątkowego między licznym legalnym i nieślubnym potomstwem właścicieli zamku. W jego efekcie w 1591 roku Andrew i William Barrettowie wdarli się do zamku i siłą wypędzili Edmunda Barretta. Już jednak w 1630 roku, ze względu na problemy finansowe spowodowane procesami, Ballincollig zostało sprzedane sir Walterowi Coppingerowi, po tym gdy kilka lat wcześniej Barrettowie oddali mu zamek w dzierżawę. W niespokojnej połowie XVII wieku zamek miał trzykrotnie zmieniać właścicieli, aż ostatecznie zajęty został w 1689 roku przez zwolenników króla Anglii Wilhelma III. Najdalej w XVIII stuleciu zamek został porzucony. W 1857 roku z fundacji rodziny Wyse przeprowadzono naprawę jednej z zamkowych wież.
Architektura
Zamek zbudowany został na wzgórzu wyizolowanym z pofałdowanych ziem doliny Maglin, niezbyt wysokim ale chronionym stromymi i skalistymi skarpami. Przypuszczalnie pierwotnie zajmował północną część plateau, gdzie utworzono nieregularny, z grubsza trapezowaty w planie obwód muru obronnego, wzmocniony czworoboczną wieżą w pobliżu narożnika południowo – wschodniego. W XVI wieku powierzchnię zamku zwiększono po stronie południowej, gdzie przedłużono mury obronne i wzniesiono kolejną narożną czworoboczną wieżę. Odtąd zamek zajmował nieregularny obszar o wymiarach około 56 x 34 metry, przy czym starsza, XV-wieczna wieża znalazła się wówczas mniej więcej w połowie długości zamku, a dawny południowy odcinek muru stał się ścianą poprzeczną dziedzińca. Mury obronne uzyskały około 1,5 metra grubości i co najmniej 4,5 metra wysokości. W ich koronie poprowadzono chroniony przedpiersiem chodnik straży, wyposażony w kilku miejscach w schody pokonujące różnice wysokości. Ponadto w murach utworzono otwory strzeleckie przystosowane do ręcznej broni palnej.
Wieża XV-wieczna zbudowana została na planie prostokąta o wymiarach jedynie 5,8 x 4,8 metra. Jako, że osiągnęła znaczną wysokość około 15 metrów, to posiadała wyjątkowo smukłą bryłę. Pierwotnie prawdopodobnie zapewniała ochronę pobliskiej bramy wjazdowej na dziedziniec. Jej wnętrze podzielono na cztery kondygnacje, wszystkie przykryte sklepieniami, za wyjątkiem najwyższej. Trzy górne połączono bardzo wąską spiralną klatką schodową, podczas gdy przyziemie pierwotnie dostępne było jedynie za pomocą otworu w suficie. Klatka schodowa nietypowo utworzona została w dwóch formach, wpierw zakręcając zgodnie z ruchem wskazówek, a następnie przeciwnie do ruchu wskazówek zegara. Pomieszczenia doświetlały jedynie otwory szczelinowe oraz zlokalizowane na najwyższym piętrze bardzo wąskie i wysokie okna lancetowate. Choć na jednym z pięter umieszczono latrynę lub odpływ lawatarza (osadzony niekonwencjonalnie na krawędzi schodów), to z powodu małej przestrzeni, braku ogrzewania i słabego oświetlenia, wieża najpewniej nie stanowiła miejsca do stałego zamieszkiwania.
Najstarsze zabudowania mieszkalno – reprezentacyjne umieszczono w najbezpieczniejszej, chronionej najbardziej stromymi skarpami północnej części dziedzińca. Odcinek muru obwodowego stanowił tam jedną ze ścian budynku auli (hall), oświetlanego dużymi oknami ostrołucznymi. W północno – wschodnim narożniku muru umieszczono niewielką czworoboczną wieżę z latryną wewnątrz. Budowla ta znajdowała się w całości w obrębie dziedzińca, podobnie jak XVI-wieczna trójkondygnacyjna wieża południowo – wschodnia. Po jej zachodniej stronie w długości muru utworzono wnękę z latryną. Do wewnętrznego lica murów przystawione były też liczne zabudowania konstrukcji drewnianej lub szachulcowej.
Stan obecny
Zamek znajduje się dziś w ruinie, za wyjątkiem odnowionej w XIX wieku wieży. Efektem prowadzonych wówczas prac jest wejście do wieży w przyziemiu oraz okna na najwyższej kondygnacji. Pozostałe zabudowania mieszkalne i narożne wieże uległy znacznej degradacji, ale mur obrony zachował się na większości obwodu. Duże jego partie porasta obecnie gęsta roślinność. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cotter E., Heritage Castles of County Cork, Cork 2017.
McCarthy P., The Barretts and Ballincollig Castle, „Journal of the Ballincollig Community School”, 1985.
Salter M., The castles of South Munster, Malvern 2004.