Historia
Wieża mieszkalna Ballagharahin (gael. Bealach a Raithin), zwana także Ballagh, zbudowana została w późnych latach XVI wieku, z fundacji jednej z gałęzi możnego rodu Fitzpatricków. Nie wiadomo do kiedy pełniła funkcje rezydencjonalne, a w szczególności czy była zamieszkiwana po zakończeniu XVII-wiecznych wojen, w trakcie których Fitzpatrickowie utracili wiele dóbr ziemskich.
Architektura
Wieżę zbudowano na rzucie prostokąta o długości 11,2 metra i szerokości 9 metrów, przy wykorzystaniu kamienia eratycznego o małych i średnich rozmiarach, a także większych ciosowych bloków wzmacniających narożniki oraz służących do wykonania obramień otworów okiennych i drzwiowych. Pierwotnie wieżę prawdopodobnie wieńczyło blankowane przedpiersie zabezpieczające dookolny chodnik straży w koronie murów.
Elewacje wieży rozczłonkowane były głównie szczelinowymi, rozglifionymi do wnętrza otworami strzeleckimi i doświetlającymi, utworzonymi między innymi w samych narożnikach budowli. Większe okna dwudzielne rozmieszczono jedynie na górnych kondygnacjach, choć i tak miały one stosunkowo niewielkie prześwity. Dwoje z okien czwartej kondygnacji wyróżniono profilowanymi obramieniami i zamknięciami w łuki uformowane w tzw. ośle grzbiety. Dwudzielne okna najwyższego piętra zamknięto już prostszymi łukami odcinkowymi. Cechą charakterystyczną wieży były nadwieszane na konsolach wykusze czwartej kondygnacji. Po jednym z wykuszy umieszczono na elewacji południowo – zachodniej i północno – zachodniej, natomiast od wschodu zabezpieczenie stanowił jeden większy wykusz narożny.
Wejście do wieży znajdowało się na poziomie gruntu w elewacji południowo – zachodniej, tuż poniżej jednego z wykuszy. Ostrołuczny portal zamykano żelazną kratą o ruchu wahadłowym oraz drzwiami blokowanymi ryglem osadzanym do otworu w murze. Za wejściem w grubości masywnego muru obwodowego znajdował się przedsionek, chroniony krzyżowym otworem strzeleckim z głównego pomieszczenia wieży oraz tzw. mordownią, a więc otworem przebitym z górnej kondygnacji. Przedsionek oprócz silnych zabezpieczeń posiadał wyjątkowo rozbudowaną formę, przechodził bowiem przez prawie całą długość ściany do spiralnej klatki schodowej. W jego boku znajdowało się przejście do głównej komory na parterze wieży.
Wszystkie pięć kondygnacji wieży rozdzielonych było drewnianymi, płaskimi stropami, przy czym każde kolejne piętro wzwyż w obrębie głównych pomieszczeń było coraz przestronniejsze, za sprawą zmniejszania grubości murów. Na piętrach w grubości masywnego muru południowo – zachodniego znajdowały się mniejsze komory, które oprócz funkcji obronnych (połączenie z jednym z wykuszy) mogły służyć za sypialnie lub prywatne izby. Mury północno – wschodnie i północno – zachodzie na piętrach wypełniały korytarze, zapewniające dostęp do latryn i otworów strzeleckich. Główne pomieszczenia reprezentacyjno – mieszkalne musiały się znajdować na trzeciej i czwartej kondygnacji, które był ogrzewane kominkami. Mieszkalna mogła być również piąta kondygnacja, oświetlana największymi oknami dwudzielnymi.
Stan obecny
Ballagharahin jest dziś dobrym przykładem irlandzkiej późnośredniowiecznej wieży mieszkalnej średnich rozmiarów. Niestety korona jej murów wraz z przedpiersiem są zniszczone, podobnie jak drewniane podziały między kondygnacjami. W miejscach kilku otworów okiennych zieją obecnie wyrwy, znaczne ubytki muru posiada też część cokołowa zabytku. Dostęp do wieży jest wolny, jako że leży ona na nieogrodzonej łące blisko szosy, z której jest dobrze widoczna. Zapewne warto jednak zapytać o zgodę na podejście do zabytku właścicieli z pobliskiego gospodarstwa rolnego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.
Sherlock R., The evolution of the Irish tower-house as a domestic space, „Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature”, Vol. 111C/2011.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.