Historia
Athy (gael. Baile Átha), część pomniejszego irlandzkiego królestwa Iarhar Lifhi, rządzonego przez ród Uí Muircedag, zasiedlone zostało dopiero wraz z przybyciem anglo-normańskich najeźdźców w latach 1169-1170. Właścicielami osady stali się członkowie rodziny St. Michael, baronowie Narragh i Riban, którzy w XIII wieku założyli gródek (motte) w Woodstock, kilkaset metrów na północny – zachód od brodu, wokół którego miało się rozwijać Athy. Pod koniec XIII wieku było ono już ośrodkiem miejskim z budowlami sakralnymi (kościół farny i klasztor dominikanów) oraz kamiennym mostem nad rzeką Barrow. Wtedy też za sprawą koligacji małżeńskich przeszło na własność rodu Fitzgeraldów, związując się na długo z earlami Kildare.
W XIV wieku dobrobyt Athy sprawił, że stało się ono obiektem sporadycznych najazdów. W 1308 roku miasto napadł klan O’Moore, w 1315 roku stało się obiektem napaści w trakcie szkockiej inwazji Roberta Bruce, po jego zwycięstwie nad Anglikami w pobliskiej bitwie pod Ardscull, a w 1370 i 1374 roku ponownie zostało najechane przez ród O’Moore. W celu ochrony przeprawy rzecznej oraz ze względu na potrzebę wzmocnienia obrony miasta, w drugim dziesięcioleciu XV wieku w pobliżu mostu sir John Talbot, pierwszy earl Shrewsbury i zarządca Irlandii z ramienia angielskiego króla (Lord Lieutenant of Ireland), ufundował wieżę mieszkalną zwaną Białym Zamkiem (White Castle). Niedługo później, w 1431 i ponownie w 1448 roku, miasto uzyskało przywileje celem finansowania budowy murów miejskich, choć do ich ukończenia doszło zapewne dopiero w kolejnym stuleciu.
Na początku XVI wieku wieża miała zostać poddana pracom naprawczym z inicjatywy earla Kildare, natomiast trzydzieści lat później miano prowadzić prace budowlane na miejscu starego zamku w Woodstock. Pomimo tego w latach 1534-1535 mieszkańcy Athy doświadczyli kilku napadów i zniszczeń spowodowanych najazdami Irlandczyków. Ze względu na strategiczne znaczenie Athy, angielskie władze w Dublinie postanowiły odbić miasto wraz z zamkiem, a następnie, po stłumieniu buntu, zainwestowały w rozbudowę fortyfikacji.
W 1642 roku wieża mieszkalna wraz z całym miastem była skutecznie broniona przez earla Ormond przeciwko katolickim konfederatom. Sztuka ta nie udała się już w 1645 roku, gdy Athy zajęte zostało przez Eoghana O’Neilla (Owena Roe O’Neilla) i w 1650 roku, kiedy to miasto zdobyły angielskie wojska Olivera Cromwella. W XVIII stuleciu obwarowania miejskie oraz militarne znaczenie wieży zmalały. Ta ostatnia przekształcona została w więzienie i przebudowana. Kolejne modyfikacje architektoniczne wprowadzane były w pierwszej połowie XIX wieku, gdy wieżę wykorzystywano jako koszary, a także pod koniec tamtego stulecia, kiedy to pełniła już prywatne funkcje mieszkalne.
Architektura
Wieża mieszkalna zbudowana została na wschodnim brzegu rzeki Barrow, tuż obok przeprawy funkcjonującej po jej południowo – zachodniej stronie. Jako, że wieża znajdowała się mniej więcej na osi miasta, otoczona została wzniesionymi w XV lub XVI wieku miejskimi murami obronnymi, które z trzech stron, za wyjąteczkiem odcinka przy rzece, otaczały Athy. Do miasta i wieży prowadziła główna brama św. Michała po stronie wschodniej, a także brama północna i południowa. Obwarowany był również zachodni przyczółek mostowy, początkowo zapewne tylko fortyfikacjami drewniano – ziemnymi. W ich obrębie też rozwijało się osadnictwo. Gródek (motte) Woodstock znajdował się po północnej stronie miasta, na zachodnim brzegu rzeki Barrow.
Wieża zbudowana została z kamienia polnego, układanego w miarę regularne warstwy, opracowanego od strony lica i wzmacnianego w narożnikach większymi ciosami. Jej dolna, cokołowa część była wyraźnie poszerzona, a ściany pochyłe do wysokości pierwszego piętra. Zwieńczenie wieży miało zapewne formę otwartej galerii obronnej, ukrytej za blankowanym przedpiersiem. Pierwotne otwory miały formę szczelinowych i krzyżowych strzelnic oraz wąskich okien ze zwieńczeniami w tzw. ośle grzbiety.
Wejście do wieży znajdowało się po stronie południowej, a więc najbliższej rzecznej przeprawy. Wiodło ono do pomieszczenia przyziemia, zapewne o przeznaczeniu gospodarczym (skład, spiżarnia). Wyżej funkcjonowały jeszcze dwie kondygnacje, w których mogły się znajdować pomieszczenia reprezentacyjne i mieszkalne. Wieżę wieńczyło poddasze, typowe dla irlandzkich i szkockich budowli tego typu.
Stan obecny
Średniowieczna wieża mieszkalna stanowi dziś południową część podłużnego budynku zlokalizowanego przy moście nad rzeką Barrow. Północna część, wyróżniająca się odmiennym materiałem budowlanym, stanowi dobudówkę z początku XIX wieku. Nowożytne jest również zwieńczenie wieży z ceglanym pseudokrenelażem oraz większość otworów okiennych i drzwiowych. Jeden ze średniowiecznych otworów strzeleckich widoczny jest w elewacji zachodniej, tuż przy moście. W ścianie wschodniej dojrzeć można okno zamknięte gotyckim oślim grzbietem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Black P., Granville A., Jordan D., Athy Architectural Conservation Area, Character Appraisal, Athy 2020.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.