Historia
Athy (gael. Baile Átha), część pomniejszego irlandzkiego królestwa Iarhar Lifhi, rządzonego przez ród Uí Muircedag, zasiedlone zostało dopiero wraz z przybyciem anglo-normańskich najeźdźców w latach 1169-1170. Właścicielami osady stali się wówczas członkowie rodziny St. Michael, baronowie Narragh i Riban, którzy w XIII wieku założyli gródek (motte) w Woodstock, kilkaset metrów na północny – zachód od brodu, wokół którego miało się rozwijać Athy. Pod koniec XIII wieku było ono już ośrodkiem miejskim z budowlami sakralnymi (kościół farny i klasztor dominikanów) oraz kamiennym mostem nad rzeką Barrow. Wtedy też za sprawą koligacji małżeńskich przeszło na własność rodu Fitzgeraldów, związując się na długo z earlami Kildare.
W XIV wieku dobrobyt Athy sprawił, że stało się ono obiektem sporadycznych najazdów. W 1308 roku miasto napadł klan O’Moore, w 1315 roku stało się obiektem napaści w trakcie szkockiej inwazji Roberta Bruce, po jego zwycięstwie nad Anglikami w pobliskiej bitwie pod Ardscull, a w 1370 i 1374 roku ponownie zostało najechane przez ród O’Moore. W celu ochrony przeprawy rzecznej oraz ze względu na potrzebę wzmocnienia obrony miasta, w drugim dziesięcioleciu XV wieku w pobliżu mostu sir John Talbot, pierwszy earl Shrewsbury i zarządca Irlandii z ramienia angielskiego króla (ang. Lord Lieutenant of Ireland), ufundował wieżę mieszkalną zwaną Białym Zamkiem (ang. White Castle). Niedługo później, w 1431 i ponownie w 1448 roku, miasto uzyskało przywileje celem finansowania budowy murów miejskich, choć do ich ukończenia dojść mogło dopiero w kolejnym stuleciu.
Na początku XVI wieku wieża przy rzecznej przeprawie miała zostać poddana pracom naprawczym z inicjatywy earla Kildare, natomiast trzydzieści lat później miano prowadzić prace budowlane na miejscu starego zamku w Woodstock. Pomimo tego w latach 1534-1535 mieszkańcy Athy doświadczyli kilku napadów i zniszczeń spowodowanych najazdami Irlandczyków. Ze względu na strategiczne znaczenie Athy, angielskie władze w Dublinie postanowiły odbić miasto wraz z zamkiem, a następnie, po stłumieniu buntu, zainwestowały w rozbudowę fortyfikacji.
W 1642 roku wieża mieszkalna wraz z całym miastem była skutecznie broniona przez earla Ormond przeciwko katolickim konfederatom. Sztuka ta nie udała się już w 1645 roku, gdy Athy zajęte zostało przez Eoghana O’Neilla (Owena Roe O’Neilla) i w 1650 roku, kiedy to miasto zdobyły angielskie wojska Olivera Cromwella. W XVIII stuleciu obwarowania miejskie oraz militarne znaczenie wieży zmalały. Ta ostatnia przekształcona została w więzienie i przebudowana. Kolejne modyfikacje architektoniczne wprowadzane były w pierwszej połowie XIX wieku, gdy wieżę wykorzystywano jako koszary, a także pod koniec tamtego stulecia, kiedy to pełniła już prywatne funkcje mieszkalne.
Architektura
Wieża mieszkalna zbudowana została na wschodnim brzegu rzeki Barrow, tuż obok przeprawy funkcjonującej po jej południowo – zachodniej stronie. Jako, że wieża znajdowała się mniej więcej na osi miasta, otoczona została wzniesionymi w XV lub XVI wieku miejskimi murami obronnymi, które z trzech stron, za wyjąteczkiem odcinka przy rzece, otaczały Athy. Do miasta i wieży prowadziła główna brama św. Michała po stronie wschodniej, a także brama północna i południowa. Obwarowany był również zachodni przyczółek mostowy, początkowo zapewne tylko fortyfikacjami drewniano – ziemnymi. W ich obrębie też rozwijało się osadnictwo. Gródek (motte) Woodstock znajdował się po północnej stronie miasta, na zachodnim brzegu rzeki Barrow.
Wieża zbudowana została z kamienia polnego, układanego w miarę regularne warstwy, opracowanego od strony lica i wzmacnianego w narożnikach większymi ciosami. Jej dolna, cokołowa część była wyraźnie poszerzona, a ściany pochyłe do wysokości pierwszego piętra. Zwieńczenie wieży miało zapewne formę otwartej galerii obronnej, ukrytej za blankowanym przedpiersiem. Pierwotne otwory miały formę szczelinowych i krzyżowych strzelnic oraz wąskich okien ze zwieńczeniami w tzw. ośle grzbiety.
Wejście do wieży znajdowało się po stronie południowej, a więc najbliższej rzecznej przeprawy. Wiodło ono do pomieszczenia przyziemia, zapewne o przeznaczeniu gospodarczym (skład, spiżarnia). Wyżej funkcjonowały jeszcze dwie kondygnacje, w których mogły się znajdować pomieszczenia reprezentacyjne i mieszkalne. Wieżę wieńczyło poddasze, typowe dla irlandzkich i szkockich budowli tego typu.
Stan obecny
Średniowieczna wieża mieszkalna stanowi dziś południową część podłużnego budynku zlokalizowanego przy moście nad rzeką Barrow. Północna część, wyróżniająca się odmiennym materiałem budowlanym, stanowi dobudówkę z początku XIX wieku. Nowożytne jest również zwieńczenie wieży z ceglanym pseudokrenelażem oraz większość otworów okiennych i drzwiowych. Jeden ze średniowiecznych otworów strzeleckich widoczny jest w elewacji zachodniej, tuż przy moście. W ścianie wschodniej dojrzeć można okno zamknięte gotyckim oślim grzbietem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Avril T., The walled towns of Ireland, Dublin 1992.
Black P., Granville A., Jordan D., Athy Architectural Conservation Area, Character Appraisal, Athy 2020.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.