Historia
Osada Navan nad rzeką Boyne była jedną z pierwszych zajętych i ufortyfikowanych przez anglo-normańskich najeźdźców, po rozpoczęciu w 1169 roku inwazji na Irlandię. Na przeciwnym brzegu rzeki, w Athlumney, Hugh de Lacy utworzył w 1172 roku baronię, podarowaną rodzinie Pheypo. Jej przedstawiciel, niejaki Amaury de Pheypo, miał pod koniec XII wieku ufundować mieszkalno – obronną siedzibę (motte). Gródek ten w XV wieku został przekształcony w murowaną wieżę mieszkalną, która na przełomie XVI i XVII wieku została powiększona o nowożytne zabudowania rezydencjonalne. Według źródeł pisanych ich właścicielem w 1640 roku był Lawrence Dowdall, posiadający także dwa młyny, dwa stawy rybne, kamieniołomy oraz patronat nad miejscowym kościołem. Według późno nowożytnej tradycji, dziewięć lat później właścicielami majątku miała już być rodzina Maguire, której przedstawiciele woleli spalić wieżę i sąsiednie zabudowania, niż oddać w ręce angielskich wojsk Olivera Cromwella. Do ostatecznego zniszczenia i porzucenia wieży przyczynić się miał pożar z 1690 roku, wzniecony przez ostatniego właściciela, sir Launcelota Dowdalla, który po klęsce pod Boyne miał uciec do Francji.
Architektura
Wieżę zbudowano w ciasnym zakolu rzeki Boyne, po jej wschodniej stronie, na przeciwnym brzegu w stosunku do osady Navan. Założona została na planie prostokąta o wymiarach 10,6 x 7,2 metra, ale jej bryłę urozmaiciły liczne ryzality. Z północno – zachodniego narożnika wysunięta została wieżyczka schodowa o nieregularnym rzucie, a z narożnika północno – wschodniego i południowo – zachodniego prostokątne w planie wieżyczki o większych rozmiarach. Czwarty, południowo – wschodni narożnik głównego bloku wieży również uzyskał formę wieżyczki, ale spośród wszystkich została ona najsłabiej wysunięta przed elewacje rdzenia wieży.
Wnętrze wieży dzieliło się na trzy główne kondygnacje i poddasze, wokół którego koronę murów obiegał chodnik straży. Pierwotne wejście znajdowało się w półkoliście zamkniętym portalu przy narożniku północnym, skąd osiągało się spiralną klatkę schodową, ale bez połączenia z przyziemiem głównej części wieży. Wejście to zamykane było drzwiami blokowanymi ryglem osadzanym w otworze w murze. Do kondygnacji parteru prowadził osobny portal, umieszczony w zachodniej ścianie ryzalitu południowo – zachodniego, w którym znajdował się korytarzowy przedsionek.
Główne pomieszczenie przyziemia wieży przykryte było sklepieniem kolebkowym. Pierwotnie oświetlały go wąskie otwory szczelinowe, zapewne pełniło więc rolę składu i spiżarni. Funkcje mieszkalne miały piętra, choć również ich komnaty ze względów obronnych doświetlane były niewielkimi otworami, w większości szczelinowymi, czworobocznymi, ze zwieńczeniami w ośle grzbiety. Ogrzewanie zapewniały kominki, niektóre pomieszczenia posiadały też dostęp do latryn. Pomieszczenia w głównym bloku wieży na piętrach przykryte były drewnianymi stropami.
Stan obecny
XV-wieczna wieża mieszkalna jest dziś połączona z nowożytnymi zabudowaniami z XVII wieku. Całość znajduje się w stanie tzw. trwałej ruiny, z prawie w całości zachowanymi murami obwodowymi, ale bez podziałów wewnętrznych, za wyjątkiem wciąż sklepionego przyziemia. Do wieży prowadzi wtórnie przebite wejście południowe. Także część z otworów okiennych została powiększona w trakcie budowy sąsiedniego dworu. Prawdopodbnie zabytek jest udostępniony dla zwiedzających, ale o możliwość wejścia trzeba pytać w sąsiednich zabudowaniach. Na łące po południowo – zachodniej stronie wieży zobaczyć można ziemne pozostałości starszego gródka (motte).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bailey F., Archaeological and Built Heritage Assessment of the Navan Gda Cycle Network Plan, Navan 2018.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.