Historia
Wieża mieszkalna Artramon wzniesiona została z fundacji anglo-normańskiej rodziny Roche, około końca XV lub początku XVI wieku. Jej budowa związana była z próbami odzyskiwania przez Irlandczyków utraconych ziem, a zwłaszcza z sukcesami jakie odnosili oni w północnej części hrabstwa Wexford. Miało to wpływ na wyraźne cechy obronne wieży, która musiała dać schronienie na wypadek zbrojnego najazdu. W początkach XVII wieku Artramon przeszło w posiadanie rodu Masterson, a następnie rodziny Le Hunte. W połowie XVII stulecia wieża mogła zostać uszkodzona w trakcie działań militarnych. Choć została wyremontowana, w późnym okresie nowożytnym utraciła znaczenie, ze względu na zbyt surowe warunki mieszkaniowe.
Architektura
Wieżę Artramon zbudowano na planie krótkiego prostokąta o wymiarach 8,5 x 8 metrów. Jej mury utworzone zostały ze średniej wielkości czerwonego piaskowca, uzupełnianego mniejszymi, przeważnie płaskimi kamieniami eratycznymi. Największą uwagę zwrócono tradycyjnie ku narożnikom budowli, w których osadzono największe i najlepiej opracowane ciosy. Wszystkie kamienie zostały połączone zaprawą. Mury pogrubiono w przyziemiu, tworząc pochyły cokół, powyżej którego proste elewacje przepruto niewielkimi oknami, przeważnie szczelinowymi, czworobocznymi i lancetowatymi, choć na najwyższym piętrze umieszczono też większe okno o półkolistym zamknięciu. Z elewacji zachodniej wysunięto ryzalit mieszczący przewód kominowy, osadzony na trzech konsolach. Zwieńczenie wieży pierwotnie miało formę przedpiersia, zapewne blankowanego, za którym funkcjonował chodnik straży.
Wejście do wieży umieszczono w zachodniej części ściany południowej, na poziomie gruntu. Ostrołuczny, sfazowany i uskokowy portal wyposażony był w żelazną kratę, zamykaną ruchem wahadłowym, a nie opuszczaną niczym brona. Kratę tą zamykano łańcuchem, przewlekanym przez otwór w archiwolcie portalu. Wejście, podobnie jak otwory okienne, wykonane było z twardszego od piaskowca granitu, co zapewne nie było pozbawione znaczenia w kwestii obronności. W celu zapewnienia jeszcze lepszej ochrony, tuż nad portalem podwieszono na kamiennych konsolach wykusz machikułowy, a wewnątrz, w niewielkim przedsionku w grubości muru, utworzono skierowany z górnego piętra otwór strzelecki, tzw. mordownię. Ponadto drzwi w portalu blokowane były ryglem zasuwanym do otworu w murze.
Wnętrze wieży dzieliło się na trzy główne, przykryte stropami kondygnacje i podsklepione półpiętro ponad przyziemiem. Każdą kondygnację stanowiło jedno duże pomieszczenie, ale na piętrach nie brakowało małych komór w grubości murów i licznych wnęk. Słabo oświetlone przyziemie tradycyjnie przeznaczone było do celów gospodarczych, podobnie jak ciemne półpiętro, wykorzystywane jako dodatkowa przestrzeń magazynowa. Z piętrem przyziemie połączone było prostymi schodami, poprowadzonymi przez grubość muru z przedsionka. Pierwsze piętro pełniło funkcje mieszkalne, posiadało bowiem kominek, latrynę w narożniku północno – zachodnim oraz cztery okna, z których dwa wyposażono w boczne siedziska. W latrynę oraz trzy okna wyposażono mieszkalne drugie piętro.
Stan obecny
Artramon stanowi dziś przykład dobrze zachowanej późnośredniowiecznej wieży mieszkalnej, pozbawionej jedynie większej części przedpiersia. Na uwagę zasługuje kilka oryginalnych otworów okiennych, portal wejściowy oraz otwór tzw. mordowni w przedsionku. Sklepienie nad najwyższym piętrem jest efektem późniejszej przebudowy, ale zachowało się pierwotne sklepienie nad przyziemiem (nie ma już stropu półpiętra, więc widoczne jest ono zaraz po wejściu do wnętrza). Zabytek znajduje się na terenie prywatnym, dobrze jest więc przed pójściem w jej kierunku uzyskać zgodę miejscowego właściciela.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Colfer B., Wexford castles. Landscape, context and settlement, Cork 2013.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.