Historia
Wczesnośredniowieczny klasztor w Armoy (gael. Airthir Maige), według przekazu z IX wieku (The Tripartite Life of Patrick) założony został w V wieku. Jego fundatorem miał być niejaki Olcan, siostrzeniec króla Dalriady (Dál Riaty), Fergusa Mor Mac Erca, który nadał okoliczne ziemie św. Patrykowi. Patryk wyznaczył Olcana na biskupa, jednak według tradycji jakiś czas po założeniu klasztoru Patryk i Olcan pokłócili się, ponieważ ten ostatni przyjął do komunii księcia Dalriady Sarana, którego ekskomunikował Patryk. Obrażony Patryk ukarał Olcana i społeczność w Armoy, przeklinając proroctwem, że klasztor zostanie trzykrotnie zniszczony i w ramach kary skażony krwią. Najazdów tych dokonać mieli na początku VIII wieku książęta Dalriady Scanlan i Cucuaran oraz Laechdich na poczatku IX wieku.
Klasztor pomimo niespokojnej sytuacji politycznej na terenie Irlandii, funkcjonował w ramach królestwa Ulaid zapewne bez większych przerw do XI wieku, kiedy to wzniesiona została na jego terenie cylindryczna wieża. Najazdy Irlandczyków z wrogich ugrupowań były na ogół krótkotrwałe i miały ograniczony zasięg, a więc były nieporównywalne z dotkliwością późniejszych, motywowanych ekonomicznie najazdów Wikingów, które mogły zdewastować bogactwo i populację ośrodka klasztornego. Chociaż Armoy nie upadło we wczesnym średniowieczu, klasztor z powodu najazdów i braku zamożnych patronów nie był bogatym i wpływowym ośrodkiem monastycznym. Prawdopodbnie jego ziemie zostały wchłonięte przez klan Connor, który utrzymywał nad klasztorem ścisłą kontrolę. Z tego powodu Armoy w źródłach pisanych pojawiało się bardzo rzadko, a poza Olcanem na kartach historii nie zapisał się żaden inny jego opat.
Kres klasztoru nastąpić mógł w drugiej połowie XII wieku, gdy królestwo Ulaid w 1177 roku upadło na skutek najazdu anglo-normanów pod wodzą Johna de Courcy. Według roczników ulsterskich Armoy miało zostać spalone w trakcie walk, co w połączeniu z narzuconą przez zdobywców reformą Kościoła, mogło zapobiec odbudowie społeczności monastycznej. Na miejscu klasztoru wybudowany został kościół parafialny, który funkcjonował do czasu reformacji. W początkach XVII wieku znajdował się on już w ruinie.
Architektura
Klasztor założony został na cyplu ze stromą skarpą wyznaczającą jego wschodnią stronę, skąd roztaczał się imponujący widok na odległą o około 50 metrów rzekę Wellwater i otaczającą ją dolinę. Najstarsze zabudowania monastyczne musiały składać się z kościoła lub kaplicy, a także z pomieszczeń mieszkalnych i gospodarczych o nieznanej formie. Musiały też funkcjonować zabudowania wykorzystywane wspólnie przez całą społeczność monastyczną (np. refektarz i kuchnia). Ponadto wzniesiona została charakterystyczna dla celtyckiego monastycyzmu cylindryczna wieża, pełniąca funkcje obronne lub wartowniczo – ostrzegawcze. Mogły w niej być również deponowane najwartościowsze przedmioty mnichów, zwłaszcza w okresach zagrożenia. Najwyższa kondygnacja wieży mogła być przeznaczona na dzwonnicę. Całe założenie klasztorne prawdopodobnie utworzone było na rzucie zbliżonym do koła i otoczone rowem.
Wieża wzniesiona została z częściowo opracowanych dużych głazów narzutowych, układanych warstwami i uzupełnianych mniejszymi, przeważnie płaskimi i bardzo wąskimi kamieniami. Kamienie łączono zaprawą wapienną, a w trakcie postępujących prac budowlanych wznoszono drewniane rusztowanie, mocowane do wieży w otworach maczulcowych, które nie zostały po zakończeniu budowy zaślepione. Wieżę zbudowano na planie koła o średnicy zewnętrznej wynoszącej u podstawy 4,6 metra, ale w miarę postępu prac zmniejszanej w górnych partiach. Mury wieży uzyskały około 1,1 metra grubości.
Wejście do wieży umieszczono po stronie południowej, gdzie prawdopodobnie zwrócone było w stronę kościoła klasztornego. Uzyskało ono bardzo wąski (0,5 metra) i jednocześnie wysoki (1,7 metra) prześwit, z półkolistym nadprożem utworzonym z wyjątkowo masywnego głazu. Wejście tradycyjnie umieszczono kilka metrów nad poziomem gruntu, by wiodącą do niego drabinę można było łatwo wciągnąć w razie zagrożenia do wnętrza i ukryć się przed napastnikami. Dolne, rozdzielone drewnianymi stropami kondygnacje nie posiadały żadnych okien. Zapewne otwory okienne umieszczone były na najwyższej kondygnacji, tak by wieża mogła pełnić funkcję strażniczą.
Stan obecny
Współcześnie jedynym widocznym gołym okiem elementem wczesnośredniowiecznego klasztoru jest wieża z XI wieku. Znajduje się ona na cmentarzu przy neogotyckim kościele św. Patryka, dla którego została zaadoptowana w XIX wieku na dzwonnicę. Zabytkowa budowla zachowała się do wysokości niecałych 11 metrów, a więc brakuje jej co najmniej połowy pierwotnej wysokości. Najbardziej interesującym elementem wieży jest dziś bardzo wąskie wejście z okazałym kamieniem nadproża. Dostęp do jej wnętrza nie jest możliwy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Gormley S., Kyle A., McSparron C., Nelis E., Data Structure Report St Patrick’s Church, Armoy, County Antrim, Belfast 2007.
Lalor B., The Irish round tower: origins and architecture explored, Dublin 1999.
Kirker S.K., Armoy Round Tower, Co. Antrim, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Fifth Series, Vol. 9, 2/1899.
O’Keeffe T., Ireland’s round towers: buildings, rituals, and landscapes of the early Irish church, Stroud 2004.