Historia
Kościół św. Mikołaja w Ardtole, regionie baroni Lecal, zbudowany został przypuszczalnie pod koniec XIV wieku lub we wczesnych latach XV wiek, w okresie rozkwitu pobliskiego portu w Ardglass. Być może stanął on na miejscu wcześniejszej, przednormańskiej świątyni. Nie była to budowla parafialna, mogły więc w nim być odprawiane specjalne nabożeństwa przed wyruszeniem wypraw kupieckich w morze (św. Mikołaj był patronem kupców oraz marynarzy). Jego funkcjonowanie źródła pisane potwierdziły w drugiej ćwierci XV wieku. Upadek budowli nastąpił przypuszczalnie w okresie reformacji. W połowie XVII wieku kościół znajdował się już w stanie ruiny. Według niepotwierdzonej tradycji w kościele miało wówczas dojść do masakry, sprawionej przez drwali z klanu MacCartan, w odwecie za śmierć ich wodza.
Architektura
Kościół zbudowany został na wywyższeniu terenu, w bliskiej odległości od morskiego brzegu. Prawdopodbnie w jego bezpośrednim sąsiedztwie nie znajdowała się żadna osada ani domy, dopiero na południu, po drugiej stronie zatoki, funkcjonował bogaty port Ardglass. Budowla została zorientowana względem stron świata, a więc jego część prezbiterialna została zwrócona ku stronie wschodniej, nawa natomiast skierowana była w głąb lądu na zachodzie.
Kościół był bardzo prostą budowlą, wzniesioną na planie mocno wydłużonego prostokąta o długości 20,7 metrów i szerokości 6,1 metra. Wyjątkowo duże rozmiary jak na świątynię w tak odosobnionym miejscu mogłoby tłumaczyć przeznaczenie jej zachodniej części do celów mieszkalnych. Prezbiterium nie było wyodrębnione zewnętrznie z bryły budynku, ale być może wewnątrz funkcjonowała lekka przegroda lektorium.
Oświetlenie kościoła zapewniały dwa okna południowe oraz dwa okna północne, rozmieszczone nieregularnie. W ścianie wschodniej utworzono na osi największe, ostrołucznie zamknięte okno oświetlające ołtarz, pierwotnie wypełnione witrażem i zapewne maswerkiem. Nie wiadomo czy jakieś okno doświetlało wnętrze przez ścianę zachodnią. Wejście do kościoła wiodło aż trzema portalami. Dwa umieszczono naprzeciwko siebie w zachodniej części ścian północnej i południowej, a pojedynczy we wschodniej części ściany południowej. Najstarszym wejściem zapewne był portal północny, zamykany od środka ryglem zasuwanym do otworu w murze.
Stan obecny
Kościół w Ardtole to dziś zaawansowana ruina bez ściany zachodniej, bez zachodnich partii ścian północnej i południowej oraz bez większości szczytu ściany wschodniej. Ściany boczne sięgają obecnie około 3 metrów wysokości. Spośród detali architektonicznych zachowało się okno wschodnie prezbiterium, przy którym w trakcie prac archeologicznych odkryto fragmenty witraża, uznanego za jeden z najstarszych przetrwałych na terenie Irlandii.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bigger F.J., Some Notes on the Churches of Saint Tassach of Raholp and Saint Nicholas of Ardtole, and Their Surroundings, in the Barony of Lecale in Down, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Sixth Series, Vol. 6, No. 2/1916.
Bigger F.J., The Stained Glass of the Church of St Nicholas, Ardtole, in the Lecale of Down, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Sixth Series, Vol. 7, No. 2/1917.