Historia
Kościół w Ardmulchan funkcjonował co najmniej od końca XII wieku. Prawdopodobnie zbudowany został po podboju anglo-normańskim, gdy ziemie Meath nadane zostały rodzinie Butlerów. Jeden z członków rodu, Theobald Walter, przodek Butlerów z Ormond, nadał kościół wraz z jego dochodami klasztorowi św. Tomasza w Dublinie, z prośbą o modlitwę za dusze jego matki i ojca oraz za duszę jego brata Huberta, arcybiskupa Canterbury, a także za dusze jego przodków. Arcybiskup Hubert Walter zmarł w 1205 roku, Theobald Walter zmarł natomiast w 1206 roku. dlatego nadanie mnichom kościoła nastąpić musiało pomiędzy tymi datami.
W pierwszej połowie XIII wieku kościół w Ardmulchan był obiektem sporu pomiędzy Richardem Nangle, biskupem Meath oraz opactwem św. Tomasza w Dublinie. Sprawa ostatecznie trafiła do sądu kościelnego i została rozstrzygnięta na korzyść biskupa. W kolejnych latach Nangle nadał klasztorowi w Lismullin, gdzie przeoryszą była jego siostra, prawo do przedstawienia biskupowi kandydata do nominacji na wolne beneficjum w kościele w Ardmulchan. W późniejszym okresie klasztor w Lismullin utracił prawo patronatu nad kościołem, które na mocy umowy z 1258 roku przeszło ponownie na biskupów Meath.
Pod koniec XV wieku Ardmulchan było własnością angielskiej Korony, zapewne włącznie z miejscowym kościołem. Prawdopodbnie w okresie tym świątynia została przebudowana, a z pewnością powiększona o wieżę. W takim stanie budowla funkcjonowała w okresie reformacji, kiedy to odnotowani zostali w źródłach pisanych dwaj miejscowi księża, działający pod patronatem rodu Porterów z Kingstown. Gdy w 1622 roku arcybiskup Ussher prowadził wizytację kościołów w Meath, wyceniono majątek kościelny w Ardmulchan na 60 funtów szterlingów. Zapisano też, że budynki znajdowały się jeszcze w dobrym stanie. Do upadku kościoła zapewne doprowadziło połączenie w 1672 roku miejscowej parafii z Paynestown. W drugiej połowie XVIII wieku kościół w Ardmulchan opisywano już jako znajdujący się w ruinie.
Architektura
Kościół zbudowany został na prawym, południowym, wysokim brzegu rzeki Boyne, w jednym z jej płytkich meandrów. Otoczony był cmentarzem, zapewne już w okresie średniowiecza ogrodzonym, w celu zabezpieczenia przed zwierzętami. Jako materiału budowlanego używano kamienia eratycznego o małej i średniej wielkości, opracowywanego od strony lica murów i układanego w jedynie z grubsza regularne warstwy.
W okresie późnego średniowiecza kościół składał się z mocno wydłużonej nawy na planie prostokąta. Nie posiadał wyodrębnionego zewnętrznie z bryły prezbiterium, a na wschodzie zamknięty był prostą ścianą. Od zachodu na osi znajdowała się czworoboczna, masywna wieża. Wewnątrz część prezbiterialną, dostępną jedynie dla księży, zapewne oddzielało od nawy lektorium.
Wieża na nawę otwierała się ostrołuczną, pozbawioną zdobień arkadą. Od strony zewnętrznej jej dolne i środkowe kondygnacje przeprute były jedynie szczelinowymi otworami. Dopiero na najwyższej, przeznaczonej na dzwony kondygnacji znajdowało się od zachodu duże przeźrocze. Podobne przebite były też od południa i północy oraz być może od wschodu, nad dachem nawy. Zwieńczenie wieży miało formę przedpiersia z otwartą galerią. Wewnątrz przyziemie wieży było podsklepione, z trzema otworami służącymi do przeciągnięcia lin opuszczonych z dzwonów.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowała się zrujnowana XV-wieczna wieża oraz niewielkie relikty ścian nawy i prezbiterium, być może pochodzące jeszcze z XIII wieku. Wieża w zachodniej części sięga najwyższej kondygnacji, we wschodniej została zredukowana do poziomu pierwszego piętra. W jej przyziemiu zachowało się sklepienie oraz przejście otwierające się niegdyś na nawę. Wstęp na teren zabytku jest wolny. Po północnej stronie kościoła dojrzeć można kopiec (motte) anglo-normańskiego zamku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Flangan M.T., Select document: A settlement between the canons of St Thomas’s Abbey, Dublin, and Walter de Lacy concerning the church of Ardmulchan granted to the canons by Theobald Walter, „Irish Historical Studies”, 44/2020.
Hickey E., Ardmulchan, Skryne 1989.