Historia
Wieża zwana obecnie Cowd, zbudowana została w mieście Ardglass pod koniec średniowiecza, w późnych latach XV wieku lub na początku XVI stulecia. Jeszcze w trakcie trwania budowy z nieznanych przyczyn pierwotne plany budowniczych zostały zmienione, przez co wieża nie osiągnęła początkowo zakładanej wysokości, a jej najwyższa kondygnacja została zredukowana. Wieża z pewnością nie pełniła funkcji mieszkalnych. Mogła być budowlą wartowniczą, strzegącą pobliskiego portu, ewentualnie służyła żeglarzom jako punkt orientacyjny. Nie wiadomo jak długo wieża pełniła pierwotną funkcję. Pod koniec XVIII wieku poddano ją pierwszym znanym nowożytnym przekształceniom, związanym z adaptacją pobliskiego ogrodu. Kolejne niewielkie prace remontowo – modernizacyjne prowadzono w XIX stuleciu.
Architektura
Wieżę zbudowano w północno – wschodniej, najbardziej stromej części cypla zamykającego zatokę portową Ardglass. Założona została na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 5,8 x 5,4 metra. Mury zbudowano z dużych bloków kamienia, ociosanego od strony lica i uzupełnianego mniejszymi kamieniami o przeważnie płaskiej formie, przy czym największe kwadry użyte zostały do wzmocnienia narożników. Trzy kondygnacje wieży zwieńczone zostały przedpiersiem, prawdopodobnie otaczającym dach najwyższej kondygnacji, natomiast elewacje przepruto szczelinowymi otworami i niewielkimi oknami, skierowanymi w większości ku wszystkim stronom świata za wyjątkiem kierunku lądowego (zachodniego).
Wejście umieszczono na poziomie gruntu w murze zachodnim. Ściana ta uzyskała największą grubość ze wszystkich murów, ze względu na dostępną z przedsionka klatkę schodową. Jednoprzestrzenny parter doświetlany był tylko dwoma obustronnie rozglifionymi otworami szczelinowymi w ścianie południowej i wschodniej, jednym rozglifionym do wnętrza w ścianie północnej oraz czterema otworami strzeleckimi rozmieszczonymi pod skosem w pobliżu narożników. Pomieszczenie przykryto drewnianym stropem, stropem rozdzielona była też wyższa kondygnacja.
Prosty bieg schodów kończył się zakrętem w południowo – zachodnim narożniku pierwszego piętra. Kondygnacja ta oświetlana była oknem w ścianie północnej i oknem wschodnim, obydwoma z wąskimi siedziskami we wnękach okiennych. Ponadto na pierwszym piętrze utworzono trzy otwory strzeleckie dla ręcznej broni palnej, wszystkie rozmieszczone w ścianie południowej, przy czym dwa z nich umieszczono u wylotu klatki schodowej. W północnej części ściany zachodniej utworzono przejście do małego przedsionka z jeszcze jednym otworem doświetlającym i z wąskimi schodami mającymi prowadzić na drugie piętro. Schody te jednak po sześciu stopniach zablokowano, zapewne jeszcze w trakcie trwania procesu budowlanego wieży. Co charakterystyczne ani parter wieży ani piętro nie posiadały kominków lub latryn.
Mury obwodowe wieży na poziomie trzeciej kondygnacji i przedpiersia zostały zredukowane w grubości za pomocą wewnętrznych odsadzek w ścianie północnej, południowej i wschodniej (odsadzkę zachodnią utworzono około 0,8 metra wyżej). Z tego powodu dookolny chodnik obronny w koronie wieży uzyskał jedynie 0,35 metra szerokości, uniemożliwiając wygodne mijanie się strażników. Przedpiersie utworzono na wysokości 1,4 metra nad poziomem drugiego piętra, gdzie nie utworzono żadnego okna, portalu wejściowego, czy innego otworu. Przypuszczalnie pierwotne plany co do utworzenia drugiego piętra zostały porzucone, wraz z przerwaną budową wiodących do niego schodów.
Stan obecny
Wieża zachowała się do czasów współczesnych w całości, bez znaczących przekształceń nowożytnych. Częściowo zmodernizowano jedynie niektóre otwory okienne oraz portal wejściowy, modyfikacji musiało być poddawane zadaszenie budowli. Ze względu na strażniczą, nie mieszkalną funkcję oraz ewidentną zmianę planów budowlanych w trakcie powstawania budynku, Cowd jest jednym z ciekawszych późnośredniowiecznych zabytków w północno – wschodniej części Irlandii.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
McNeill T.E., Three Medieval Buildings in the Port of Ardglass, Co. Down, „Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature”, Vol. 105C, No. 1 (2005).
Salter M., The castles of Ulster, Malvern 2004.