Historia
Pierwszy zamek w Ardfinnan (gael. Ard Fhíonáin), jeszcze konstrukcji drewniano – ziemnej, miał zostać zbudowany w 1185 roku przez księcia Jana, od 1199 roku króla Anglii. Miał on zabezpieczać anglo-normandzkie zdobycze w południowej części Irlandii i stanowić bazę do dalszej ekspansji, ale władca Munster Donal O’Brien, król Connacht Rory O’Conner i król Desmond Dermod MacCarthy wkrótce zajęli pobliskie Lismor, a następnie zagrozili samemu Ardfinnan. Następnie oddziały Donala O’Briena wciągnęły garnizon zamku w zasadzkę i zajęły warownię, zaś książę Jan jeszcze w 1185 roku wrócił bez sukcesów do Anglii.
Od przełomu XII i XIII wieku zamek przechodził z rąk do rąk w trakcie irlandzko – angielskich zmagań. Prawdopodbnie z inicjatywy anglo-normańskiego rodu de Burgh rozbudowany został w drugiej ćwierci XIII wieku o murowany donżon, przypominający wieżę z walijskiego Skenfrith. Według późniejszej, niepotwierdzonej tradycji zamek miał zostać przekazany templariuszom, a po ich upadku joannitom, po których Ardfinnan przypaść miało biskupom Waterford. Kolejnej, późnogotyckiej przebudowy i rozbudowy zamku dokonać mieli w XV wieku Butlerowie.
Po raz ostatni Ardfinnan brało udział w działaniach militarnych w połowie XVII wieku, w trakcie inwazji wojsk Olivera Cromwella, kiedy to zamek po krótkim ostrzale i szturmie zdobył oddział generała Henrego Iretona. Wraz z zakończeniem irlandzkiej kampanii Cromwella zamek pozostawiono w stanie częściowej ruiny. Dopiero przed połową XIX wieku przystąpiono do remontów, prowadzonych w stylu wiktoriańskim z inicjatywy ówczesnych właścicieli z rodu Prendergast. Dalsze przebudowy miały miejsce z fundacji rodziny Mulcahy w pierwszej połowie XX wieku.
Architektura
Zamek zbudowany został na wysokim lewym, północnym brzegu rzeki Suir, w miejscu dominującym nad położoną poniżej przeprawą. Po stronie południowej oraz częściowo wschodniej i zachodniej Ardfinnan chronione było wysokimi nadrzecznymi skarpami, natomiast na północy teren obniżał się łagodniej. Tam też od przeprawy przebiegał trakt na Cahir.
Najstarszym murowanym elementem zamku był cylindryczny donżon o średnicy około 11,5 metra, wzniesiony na ziemnym kopcu (motte) z XII wieku. Budowla utworzona została na planie koła, ale w południowo – zachodniej części wysunięty został półkolisty ryzalit mieszczący klatkę schodową. Wnętrze posiadało trzy główne kondygnacje. Przyziemie prawdopodobnie miało jedynie funkcję gospodarczą i obronną, służąc jako spiżarnia i skład. Doświetlane było trzema szczelinowymi otworami, rozglifionymi do wnętrza i osadzonymi w szerokich wnękach utworzonych w grubości muru. Wszystkie otwory były skierowane ku najbardziej zagrożonym stronom, a więc na północ, wschód i południowy – wschód (ku przeprawie). Klatka schodowa dostępna była z korytarzyka wejściowego w grubości muru. Wiodła do głównego pomieszczenia mieszkalnego na pierwszym piętrze, ogrzewanego kominkiem i także oświetlanego trzema otworami. Powyżej znajdowała się jeszcze jedna kondygnacja mieszkalna, z oknami powiększonymi w okresie późnego średniowiecza.
W XV wieku donżon połączony został z kurtynami muru obronnego, które otoczyły czworoboczny dziedziniec o wymiarach około 50 x 40 metrów. Cylindryczny donżon utworzył północno – wschodni narożnik zamku, podczas gdy w południowo – wschodnim rogu wzniesiono czworoboczną wieżę mieszkalną, z murami o wydatnym, ukośnym cokole i zwieńczeniem w postaci blankowanego przedpiersia. Kolejne zabudowania prawdopodobnie dostawione były do południowego, nadrzecznego fragmentu murów. Tam też znajdowała się furta, zapewniająca szybką komunikację z nabrzeżem i przeprawą. Główna brama znajdowała się w kurtynie wschodniej.
Stan obecny
Zamek jest obecnie własnością prywatną, przez co nie jest niestety udostępniony dla zwiedzających. Widoczna jest jego sylwetka z mostu na rzece Suir, choć być może istnieje możliwość wejścia na zamkowy dziedziniec. Najwięcej zabytkowej substancji zachował cylindryczny donżon, przetrwały w stanie tzw. trwałej ruiny, podczas gdy XV-wieczna wieża została gruntownie przebudowana w XIX i XX wieku. Obok niej funkcjonują obecnie zabudowania nowożytne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.