Historia
Pierwszy kościół w Ardcath mógł powstać po anglo-normańskim najeździe na Irlandię w drugiej połowie XII wieku. Gotycką murowaną świątynię zbudowano pod koniec XIII wieku lub na początku XIV wieku. Patronat nad nią pełnił wówczas augustiański klasztor w walijskim Llananthony. Funkcje parafialne dla katolików budynek spełniał do 1541 roku, kiedy to na skutek działań reformacyjnych angielskiego króla Henryka VIII przejęty został przez protestantów. Społeczność protestancka wykorzystywała kościół do pierwszej połowy XVII wieku. Porzucony w czasie niespokojnego okresu walk wewnętrznych, wkrótce popadł w częściową ruinę. W drugiej połowie XVII wieku działać miała jeszcze dzwonnica na zachodniej ścianie nawy, którą przebudowano w 1868 roku.
Architektura
Średniowieczny kościół w Ardcath był bardzo mocno wydłużoną budowlą, podobnie jak kilka innych konstrukcji sakralnych w regionie, co mogło być wyrazem swoistego współzawodnictwa pomiędzy parafiami. Wydłużona była nie tylko pojedyncza nawa po stronie zachodniej, ale i usytuowane od wschodu prezbiterium. Prezbiterium wzniesiono na planie prostokąta, nieco jedynie węższego od nawy. Obie części zbudowano z miejscowego łupanego kamienia, przeważnie płaskiego i długiego, układanego bez zbytniego przywiązania do zachowania równych warstw. Z ciosanego piaskowca korzystano przy tworzeniu detali architektonicznych. Większe opracowane bloki umieszczono też w narożnikach, celem wzmocnienia miejsc najbardziej podatnych na uszkodzenia.
Kościół posiadał od zewnątrz proste, pozbawione zdobień i nie wzmocnione przyporami elewacje, porozdzielane jedynie otworami maczulcowymi. Jako że budowla była bezwieżowa, na ścianie zachodniej nadbudowano potrójną dzwonnicę. Wnętrze kościoła pierwotnie oświetlały rozglifione do wnętrza i wąskie okna. W nawie co najmniej jedno miało jeszcze zamknięcie półkoliste, podczas gdy w prezbiterium okna mogły już być zwieńczone ostrołukami. Największe okno, zapewne w średniowieczu wypełnione trójdzielnym maswerkiem, tradycyjnie umieszczono w ścianie wschodniej prezbiterium, za głównym ołtarzem. Wejście wiodło do nawy od północy i południa, dwoma naprzeciwległymi portalami ostrołucznymi ze sfazowanymi ościeżami. Osobne wejście dla plebana prowadziło podobnym portalem od południa, bezpośrednio do prezbiterium.
W środku kościoła nawę od prezbiterium oddzielono ostrołucznie zamkniętą arkadą tęczy, bardzo prosto wykonaną, bez profilowania i ciosowych detali. Dekoracyjną formę miała natomiast od XIV lub XV wieku posadzka prezbiterium, wykonana z ceramicznych płytek, na których drewnianymi stemplami odciskano geometryczne, heraldyczne i roślinne motywy zdobnicze. Płytki te następnie glazurowano w dwóch kolorach (ciemno zielonym i żółtym), dzięki czemu mogły być układane w kolorystyczną szachownicę. Pojedyncza płytka miała boki długości około 12,5 cm oraz grubość 25 mm.
Stan obecny
Kościół jest dziś niezadaszoną ruiną z zachowanym pełnym obwodem murów o prawie pełnej wysokości. Uszkodzeniu uległ wschodni szczyt nawy, nie zachował się też pierwotny szczyt zachodni nawy z przekształconą w XIX wieku dzwonnicą. Część otworów okiennych uległa powiększeniu w okresie nowożytnym, a obramienia większości uległy rozgrabieniu lub zniszczeniu. Częściowo zachowało się południowe okno nawy, pozbawione maswerku wschodnie okno prezbiterium, portale wejściowe. Wewnątrz, za rosnącym w nawie drzewem, zobaczyć można arkadę tęczy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lee-Gargan F., The Parish of Ardcath Clonalvy: A History, Ardcath 2012.
O’Neill M., The Medieval Parish Churches in County Meath, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Vol. 132/2002.