Historia
Wieża mieszkalna Ardamullivan zbudowana została w dwóch fazach, między drugą połową XV wieku a połową XVI stulecia. Po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1567 roku, jako własność Dermota O’Shaughnessy, po śmierci jego brata i wodza klanu, Rogera O’Shaughnessy. Dermot sprzyjał angielskiej władzy w Irlandii, dlatego gdy uwięził zbiegłego, zbuntowanego katolickiego biskupa Armagh, Richarda Creagh, miejscowa ludność zrewoltowała się przeciwko niemu i w celu pomocy w przejęciu rodzinnych dóbr, poparła jego siostrzeńca, Johna O’Shaughnessy. W 1579 roku obaj członkowie rodu O’Shaughnessy zginąć mieli w trakcie walk o Ardamullivan. Wieża prawdopodobnie znajdowała się w posiadaniu kolejnych członków rodu O’Shaughnessy do czasu podboju Irlandii przez Olivera Cromwella w połowie XVII wieku. Jako, że w późniejszym okresie nie popadła w całkowitą ruinę, musiała być zamieszkiwana jeszcze w XVIII stuleciu. W pierwszej połowie XIX wieku została wyremontowana przez lorda Gough.
Architektura
Wieża zbudowana została na skalistym wywyższeniu terenu, na rzucie mocno wydłużonego prostokąta o długości 10,8 metrów i szerokości 6,9 metra, z dłuższą osią na linii wschód – zachód. Uzyskała bardzo smukłą bryłę, zwracającą uwagę strzelistością zwłaszcza od strony krótszych boków. Budynek zwieńczono prostym przedpiersiem, z machikułami nad ścianą wschodnią (wejściową), nad narożnikiem północno – wschodnim i południowo – zachodnim. Dookolny, otwarty chodnik straży otaczał przykryte dwuspadowym dachem poddasze. Mury wieży pierwotnie przeprute były wąskimi otworami szczelinowymi, w tym utworzonymi w narożnikach otworami strzeleckimi, i nieco jedynie szerszymi prostokątnymi, wysokimi oknami jednodzielnymi o prostych nadprożach. W drugim etapie wprowadzono okna jednodzielne i dwudzielne, ze zdobionymi płaskorzeźbionymi liśćmi nadprożami i łukami w ośle grzbiety. Na elewacji południowej podwieszono wykusz latrynowy, umieszczony bliżej narożnika wschodniego na dwóch kamiennych konsolach. Wejście do wieży usytuowano pośrodku ściany wschodniej, na poziomie gruntu, w ostrołucznym, profilowanym portalu ze sfazowaną archiwoltą.
Wnętrze wieży podzielone zostało aż na sześć kondygnacji, z których parter i czwarta kondygnacja przykryte zostały sklepieniami, a pozostałe drewnianymi stropami. Wejście otwierało się na długi korytarz w grubości muru, rodzaj przedsionka. Po prawej stronie skomunikowany był on z małą, ciemną komorą w murze, zapewne przeznaczoną dla strażnika lub odźwiernego. Po przeciwnej stronie, także w grubości muru, zbudowana została spiralna klatka schodowa. Ochronę przedsionka zapewniał otwór strzelecki przepruty pod skosem z klatki schodowej w stronę wejścia, a także otwór w sklepieniu, tak zwana mordownia. Na wprost wejścia zlokalizowano główną komorę przyziemia, doświetlaną trzema rozglifionymi do wnętrza szczelinami, osadzonymi w szerokich wnękach. Słabe oświetlenie sprawiało, iż pomieszczenie to musiało być przeznaczone do celów magazynowych.
Funkcje mieszkalne w wieży tradycyjnie pełniły piętra, podczas gdy poddasze przeznaczone mogło być dla służby, straży lub ewentualnie jako dodatkowa przestrzeń magazynowa. Na drugiej i czwartej kondygnacji (pierwsze i trzecie piętro) ściany zdobiły późnogotyckie malowidła ścienne, przedstawiające między innymi św. Michała ważącego dusze, biskupa oraz sceny pasyjne. Być może więc zlokalizowana była tam kaplica lub oratorium, albo komnaty te były pomieszczeniami reprezentacyjnymi, mającymi informować gości o religijności gospodarzy. Pomieszczenia na drugiej i piątej kondygnacji ogrzewane były kominkami.
Stan obecny
Wieża do niedawna znajdowała się w stanie tzw. trwałej ruiny, z murami zachowanymi prawie w całości, za wyjątkiem większości przedpiersia i wschodniej ściany szczytowej poddasza. Elementy te zostały jednak zrekonstruowane w trakcie gruntownej renowacji z XXI wieku, na zakończenie której zewnętrzne elewacje otynkowano. Na pierwszej i czwartej kondygnacji wewnątrz zachowały się wysokiej jakości malowidła ścienne, unikalne dla późnośredniowiecznych świeckich budowli na terenie Irlandii. Niestety są one uszkodzone ze względu na długotrwałe zawilgocenie i zalewnie wodą deszczową ścian. Po wschodniej stronie wieży zachowały się relikty zabudowań gospodarczych i muru otaczającego dziedziniec.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Medieval Ireland. An Encyclopedia, red. S.Duffy, New York-London 2005.
Morton K., A Spectacular Revelation: Medieval Wall Paintings at Ardamullivan, „Irish Arts Review Yearbook”, 18/2002.
Salter M., The castles of Connacht, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.