Historia
Wieża mieszkalna Aille prawdopodobnie zbudowana została w XV wieku, choć po raz pierwszy w źródłach pisanych odnotowano ją dopiero w 1574 roku. Jej właścicielem był wówczas niejaki MacWilliam Roe. Być może w jego czasach, lub za późniejszych właścicieli z rodziny Daly, wieża została w niewielkim stopniu przekształcona, by odpowiadać nowożytnym potrzebom mieszkaniowym (np. okna trzeciej kondygnacji). Użytkowana była przypuszczalnie do XVIII wieku.
Architektura
Wieża założona została na rzucie prostokąta o wymiarach 13,1 x 10,4 metrów, z dłuższymi bokami zorientowanymi równoleżnikowo. Mury o grubości od 1,9 do 2,1 metra wyprowadzonego z typowego dla anglo-normańskiej architektury ukośnego cokołu. Wysokość wieży sięgała około 13 metrów do poziomu chodnika straży, przebiegającego w koronie i połączonego z bartyzanami w narożnikach. Po stronie północno – zachodniej i południowo – zachodniej bartyzany utworzono czworoboczne, natomiast w narożniku południowo – wschodnim osadzono bartyzanę zaokrągloną. Przypuszczalnie obła bartyzana wieńczyła też narożnik północno – wschodni. Bartyzany czworoboczne były otwarte od strony wewnętrznej i osadzone na pięciu konsolach każda. Wieżyczkę obłą osadzono na trzech konsolach i przepruto dwoma otworami strzeleckimi.
Wejście do wieży, półkoliście zamknięte, szerokie na 1,4 metra i wysokie na 2,4 metra, umieszczono w ścianie wschodniej. Jego zabezpieczeniem była brona, podnoszona do komory w grubości muru na wyższej kondygnacji, a także zamykane ryglem drzwi. Większość otworów wieży stanowiły nieregularnie porozmieszczane szczeliny, doświetlające i pełniące rolę obronną. Te ostatnie oprócz długiego otworu pionowego wyposażone zostały także w krótkie prześwity horyzontalne. Otwory były rozglifione do wnętrza i osadzane w szerokich na około 1,5-2 metra i wysokich na 2 metry, odcinkowo zamkniętych wnękach o głębokości około 1,2 metra. Pomieszczenia mieszkalne na piętrach oświetlały większe okna dwudzielne i trójdzielne, ujęte czworobocznymi, fazowanymi obramieniami. Ich otwory zakańczano trójliśćmi oraz łukami w ośle grzbiety. Okna zamykano okiennicami, które od wewnątrz można było blokować ryglami.
Wnętrze wieży podzielone było na trzy kondygnacje, z których drugą przykryto ostrołuczną kolebką. Pierwszą i drugą kondygnację rozdzielał płaski, drewniany strop. Komunikację między piętrami zapewniała spiralna klatka schodowa osadzona w mur narożnika północno – wschodniego. Między drugą a trzecią kondygnacją przechodziła ona w prosty bieg schodów o szerokości od 0,8 do 1 metra, osadzony w grubości muru północnego. Łącznie na najwyższe piętro pokonać trzeba była 41 stopni i kilka spoczników, a kolejne dwa stopnie i spocznik prowadziły do miejsca z którego drabiną osiągało się poddasze lub chodnik straży. W murach wieży umieszczono też liczne przejścia, i komory, między innymi o funkcjach latryn.
Główne pomieszczenie najniższej kondygnacji posiadało wielkość 7,6 x 5,9 metra. Wysokość do poziomu stropu wynosiła około 3,3 metra. Z trzech stron, za wyjątkiem wschodniej, pomieszczenie doświetlały jedynie pojedyncze otwory szczelinowe. Ciemna i chłodna przestrzeń przyziemia musiała więc mieć głównie gospodarcze znaczenie (skład, spiżarnia). Połączona była z narożną latryną oraz z podsklepioną, całkowicie ciemną komorą w grubości muru wschodniego (1,7 x 3 metry). W tej ostatniej znajdował się właz, za pomocą drabiny stanowiący pomocniczą komunikację pionową z komorą w grubości muru wschodniego na piętrze. Latryna dostępna była korytarzem, zakręcającym w grubości muru, by zwiększyć poczucie prywatności.
Pomieszczenie drugiej kondygnacji było nieco większe, jako że grubość murów wieży obniżała się na tej wysokości o około 0,5 metra. Komnata była ogrzewana kominkiem umieszczonym w zachodniej części ściany północnej. Sanitariat zapewniała latryna w grubości muru, osadzona zaraz nad latryną przyziemia i połączona z nią wspólnym kanałem odpływu. Oświetlenie latryny zapewniał pojedynczy otwór szczelinowy, natomiast głównej komnaty wysoko osadzone nad podłogą okna, po jednym od południa, zachodu i północy. Z nich północne i południowe było dwudzielne. Komorę w grubości muru wschodniego (4,9 x 1,6 metra), z mechanizmem obsługującym bronę, doświetlało pojedyncze okienko jednodzielne. Powyżej strop oddzielał tą przestrzeń od kolejnej, przykrytej kolebką komory w grubości muru, utworzonej pomiędzy drugą a trzecią kondygnacją. Była ona o około 2,1 metra dłuższa od dolnej, gdyż rozciągła się nad klatką schodową. Ze schodów też prowadziło do niej wejście za pomocą niewielkiego włazu, oświetlenie zaś zapewniały dwa otwory.
Główna komnata trzeciej kondygnacji posiadała wymiary 9,7 x 7 metrów. Światło słoneczne wpadało do niej przez trzy okna osadzone w sfazowanych wnękach. Północne było trójdzielne, wschodnie i zachodnie być może dwudzielne. Niemal pośrodku ściany południowej znajdował się duży kominek z małą półką ścienną w boku, za sprawą którego piętro to było głównym pomieszczeniem mieszkalnym wieży. Ponadto w murach pomieszczenia utworzono aż pięć kolejnych półek ściennych o różnych rozmiarach, niektórych zamykanych drewnianymi drzwiczkami. W zachodniej części ściany południowej w grubości muru znajdowała się długa na 4,4 metra i wysoka na 2 metry komora, ze szczelinowym otworem na zachodnim krańcu. Podobną komorę utworzono w grubości północnej części muru zachodniego, ale jako jedyna była ona dostępna przez wnękę okienną. Doświetlały ją dwa szczelinowe otwory.
Stan obecny
Wieża zachowała do dnia dzisiejsze prawie w całości mury obwodowe, włącznie z wieńczącymi je trzema bartyzanami (niestety co najmniej jedna z nich uległa w ostatnich latach częściowemu zawaleniu). Nie zachowały się drewniane podziały między kondygnacjami, ale wciąż widoczne jest sklepienie drugiej kondygnacji i sklepienia w kilku mniejszych komorach w grubości murów. Ponadto zachowały się liczne portale i szczelinowe otwory. Okna mają gotycki charakter, za wyjątkiem trzeciej kondygnacji, gdzie uległy częściowemu zniszczeniu oraz zostały częściowo przekształcone w późniejszym okresie. Trzecia kondygnacja jest też najbardziej zrujnowana ze względu na brak zadaszenia i niszczenie murów przez warunki atmosferyczne oraz dziko rozplenioną roślinność.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
O’Farrell C., Aille Castle, „Journal of the Galway Archaeological and Historical Society”, vol. 12, no. 1/2, 1922-1923.
Salter M., The castles of Connacht, Malvern 2004.