Historia
Pierwszą monastyczną wspólnotę ustanowił w Aghaboe w drugiej połowie VI wieku św. Kanizjusz (Cainnech of Aghaboe). Po jego śmierci urosła ona do regionalnego centrum nauki, handlu i zaplecza rolniczego. W VIII wieku z konwentu w Aghaboe wywodził się między innymi Wirgiliusz (Fearghal), teolog, astronom i uczony, który około 739 roku udał się z kilkoma towarzyszami do Francji, a w 748 roku został biskupem Salzburga. Klasztor z trudnościami przetrwał okres najazdów wikińskich, kiedy to plądrowany był w 913 i 1116 roku. Jego kres przyniósł pożar w 1234 roku, po którym odbudowę przeprowadzili przybyli do Aghaboe augustianie. Wczesnogotycki klasztor funkcjonował do czasu spalenia w 1346 roku, w trakcie walk irlandzko – angielskich.
W 1382 roku w sąsiedztwie ruin Finghan MacGillapatrick, lord Ossory, założył kolejny klasztor, przeznaczony dla wspólnoty dominikanów. Jego pierwszym przeorem został John O Foelan. Największa działalność budowlana dominikańskich zakonników przypadła w Aghaboe na XV stulecie, gdy wzniesiony został murowany kościół klasztorny. Ostatnie prace przy nim prowadzono na początku XVI wieku. Dobudowana została wówczas boczna kaplica. W 1540 roku klasztor dominikański został zlikwidowany, a jego majątek przeszedł w posiadanie baronów Ossory.
Architektura
U schyłku średniowiecza klasztor składał się z kościoła oraz usytuowanych po jego północnej stronie zabudowań klauzury. Całość wzniesienia została na lekko opadający ku północy terenie, pozbawionym większych wzgórz lub pagórków. W odległości około 30 metrów po stronie wschodniej znajdowały się pozostałości zabudowań augustianów, później wykorzystywane jako kościół parafialny. Składał się on z nawy, prezbiterium i smukłej wieży. Po stronie północnej z zabudowaniami sakralnymi sąsiadował niewielki zamek, czy też gródek na kopcu.
Kościół klasztorny dominikanów był prostą budowlą jednonawową, na planie mocno wydłużonego prostokąta, bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium. Posiadał nieco ponad 30 metrów długości i 7,6 metra szerokości. Przy zachodniej części ściany południowej pod koniec XV lub w początkach XVI wieku dobudowana została czworoboczna kaplica, o tej samej wysokości co korpus kościoła. W planie uzyskała ona wymiary 10,7 x 7,3 metra.
Oświetlenie kościoła zapewniały duże, ostrołucznie zamknięte okna, wypełnione późnogotyckimi maswerkami i rozglifione jedynie do wnętrza. Wyróżniało się trójdzielne okno wschodnie, oświetlające główny ołtarz, duże okno w fasadzie zachodniej, zapewniające najwięcej światła w nawie, oraz prawdopodobnie trójdzielne okno południowe w kaplicy. Ponadto dwa okna przepruto w ścianie wschodniej kaplicy, a trzy dwudzielne okna od południa w części prezbiterialnej kościoła. Nie wiadomo ile okien znajdowało się w ścianie północnej, zapewne częściowo przysłoniętej zabudowaniami klauzury.
Główne wejście do kościoła utworzono pośrodku fasady zachodniej, nietypowo też umieszczono portal w zachodniej części ściany południowej. Z klauzurą kościół musiał się łączyć co najmniej jednym przejściem. Wewnątrz nawę połączono z kaplicą dwoma pozbawionymi zdobień ostrołucznymi arkadami, od wnętrza kaplicy ujętymi jedną dużą arkadą półkolistą. Surowe wnętrze kościoła zwracało uwagę kilkoma wnękami ściennymi. Półka w południowej ścianie prezbiterium zamknięta została ostrołukiem wypełnionym trójlistnym maswerkiem, z profilowanym obramieniem górnej części, w którego narożniki osadzono płaskorzeźbione trójliście. W południowej ścianie kaplicy umieszczona została półka zamknięta w ośli grzbiet z palmetami po bokach. Obie służyć mogły jako pisciny.
Stan obecny
Kościół klasztorny dominikanów znajduje się dziś w postaci trwałej, zabezpieczonej ruiny. Przetrwały jego mury obwodowe, za wyjątkiem północnej ściany korpusu. Spośród detali architektonicznych w najlepszym stanie znajduje się maswerkowe okno wschodnie. W pozostałych oknach korpusu i kaplicy przetrwały jedynie drobne relikty maswerków, ościeża oraz odnowione gzymsy nad archiwoltami. Wewnątrz widoczne są dwie ozdobne wnęki ścienne. Po wschodniej stronie kościoła, na terenie cmentarza, znajduje się nowożytny kościół z XIX wieku, przy którego budowie wykorzystano budowle z czasów augustianów. Wyróżnia się jego średniowieczna wieża, a z detali architektonicznych płaskorzeźbione maski przy wejściu. Po zabudowaniach klauzury dominikańskiej czy też augustiańskiej nie zachowały się żadne murowane pozostałości.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Clohosey T.J., St Canice of Aghaboe and Kilkenny, „Old Kilkenny Review”, Kilkenny 1960.
Curl J.S., Irish cathedrals, churches and abbeys, London 2002.
Salter M., Abbeys and friaries of Ireland, Malvern 2009.