Historia
Zamek Weißenstein, czyli Biały Kamień, zaczął wznosić w 1265 roku krzyżacki mistrz krajowy Inflant, Konrad von Mandern. Początkowo służył on za siedzibę wójtostwa Jerwen, znajdował się na skrzyżowaniu ważnych dróg lokalnych łączących południowe regiony Inflant z Rewlem na północy. Dlatego też wokół warowni szybko zaczęła rozwijać się osada, która w 1291 roku otrzymała prawa miejskie. Rozkwit militarny i gospodarczy ośrodka zaowocował na początku XIV wieku podniesieniem zamku do rangi komturii i jego rozbudową. Pierwszym poświadczonym źródłowo komturem był urzędujący w latach 1314-1316 Raimar Hahn.
Zamek odegrał istotną rolę w czasie estońskiego powstania w noc św. Jerzego. Odbywały się w nim negocjacje między czterema przywódcami buntu a zakonem, w czasie których Krzyżacy odrzucili propozycję złożenia hołdu lennego na estońskich warunkach, a następnie podstępnie zamordowali powstańczych dowódców. Po stłumieniu powstania północne Estonia dostała się pod panowanie krzyżackie, a zamek utracił swoje graniczne położenie. Zachował jednak istotną rolę gospodarczą i polityczną, komturowie Paide byli jednymi z pięciu najwyższych urzędników zakonu zasiadającymi w nieformalnej radzie doradzającej mistrzowi krajowemu Inflant. W XV wieku zamek był jednym z sześciu krzyżackich ośrodków, które wciąż posiadały wymaganą przez regułę liczbę 12 członków.
W 1560 roku zamek w Paide było jednym z nielicznych zamków, które oparły się najazdowi wojsk Iwana Groźnego. Musiały one odstąpić po trzytygodniowym oblężeniu. Dwa lata później warownia jednak dostała się w ręce Szwedów, którzy nie potrafili ponownie jej obronić w 1573 roku. Zamek został zdobyty przez wojska moskiewskie pod osobistym dowództwem Iwana Groźnego. Cztery lata później armia szwedzka odbiła Paide, a następnie zmodernizowała w latach osiemdziesiątych XVI wieku jego fortyfikacje. Nie wystarczyły one jednak, by zapobiec zajęciu Białego Kamienia w 1602 roku przez wojska polskie pod dowództwem hetmana Jana Zamoyskiego, który na przedpolach miasta pokonał przeważającego liczebnie wroga. Panowanie polskie nie trwało długo i po sześciu latach zamek wrócił do Szwecji. Częściowo zniszczony wkrótce utracił znaczenie i zaczął popadać w ruinę. Tragiczny los spotkał główną wieżę zamkową, która w 1941 roku została wysadzona w powietrze przez wojska sowieckie. Została ona odbudowana w latach 1990-1993, po odzyskaniu przez Estonię niepodległości.
Architektura
Weißenstein składał się z dwuskrzydłowego zamku górnego oraz osłaniającego go od południa i zachodu ufortyfikowanego, częściowo zabudowanego przedzamcza. Prowadziła do niego brama w formie obronnej czworobocznej w planie wieży od strony zachodniej. Kolejna czworoboczna wieża bramna znajdowała się po stronie północno – wschodniej. Głównym elementem zamku górnego była masywna, wysoka na około 30 metrów, ośmioboczna wieża o pięciu głównych kondygnacjach i poziomie bojowym ukrytym za przedpiersiem. Trzy z kondygnacji przykryte były sklepieniami kolebkowymi, dwie natomiast płaskimi drewnianymi stropami. Najniższa z nich, wysoka i częściowo zagłębiona w ziemi, mogła pełnić rolę lochu więziennego. Dostęp do niej prowadził jedynie poprzez właz w sklepieniu z poziomu pierwszego piętra, skąd w razie konieczności można było sprawdzić dolną komorę przez mały otwór bez konieczności podnoszenia ciężkiego rygla. Na poziomie pierwszego piętra znajdowało się także pierwotne wejście do wieży, połączone albo z kurtyną muru obronnego albo dostępne poprzez zewnętrzne drewniane schody lub drabinę.
Stan obecny
Obecnie w Paide zobaczyć można relikty zamku, głównie pozostałości po zachodniej bramie oraz zrekonstruowaną wieżę główną. Mieści ona niewielkie muzeum poświęcone historii zamku i miasta.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.