Historia
Kościół św. Katarzyny na wyspie Muhu został zbudowany prawdopodobnie w połowie XIII wieku. Pierwsza pisemna wzmianka o nim pojawiła się w XIV-wiecznej kronice Hermanna von Wartberge, ale odnosiła się do wydarzeń z 1267 roku, kiedy to miała zostać przekazana na jego rzecz darowizna. Nie ma pewności czy kościół był już wówczas murowany, czy jeszcze konstrukcji drewnianej. Być może do budowy kościoła kamiennego doszło dopiero po upadku powstania w noc św. Jerzego z lat 1343-1345, gdyż w XIII wieku budownictwo murowane nie było na wyspie jeszcze powszechne, zwłaszcza na terenach wiejskich. Nie może też wykluczyć, iż budowę nad nawą przy użyciu kamienia podjęto pod koniec XIII wieku, a ukończono w XIV wieku, wznosząc prezbiterium i zakładając sklepienia.
W trakcie swej historii kościół był kilkukrotnie uszkadzany, między innymi w 1640 roku i podczas wielkiej wojny północnej na początku XVIII stulecia. W 1941 roku został zbombardowany podczas nalotu niemieckiego. Zniszczony został wówczas dach, który naprawiono dopiero w 1958 roku. Spowodowało to niestety nieodwracalne szkody w malowidłach ściennych, pogłębione przez nieudane prace renowacyjne z lat 1969-1974, prowadzone przez konserwatorów moskiewskich. Po przywróceniu niepodległości przez Estonię w 1991 roku, przeprowadzono odpowiednią renowację przy znacznej pomocy finansowej ze strony Szwecji.
Architektura
Kościół utworzony został ze starszej, prostokątnej w planie, mocno wydłużonej, dwuprzęsłowej nawy, do której następnie dobudowano kwadratowe, jednoprzęsłowe prezbiterium z małą czworoboczną apsydą na osi ściany wschodniej. Dzięki temu bryła kościoła uzyskała wyraźną gradację wysokości, od najwyższej nawy po najniższą apsydę przy prezbiterium. Ponadto po południowej stronie nawy w późniejszym okresie dostawiono kruchtę, umieszczoną w zachodniej części przęsła wschodniego. Każdą część kościoła przykryto osobnym, wysokim i stromym dachem dwuspadowym.
Zewnętrzne elewacje kościoła przepruto wysokimi i zarazem wąskimi, oknami lancetowatymi w nawie, charakterystycznymi dla wczesnego gotyku, oraz szerszymi ale niższymi, ostrołucznymi oknami maswerkowymi w prezbiterium. Pozbawione zdobień ściany horyzontalnie podzielił jedynie wysunięty cokół oraz gzyms pod okapem dachu, wertykalnymi akcentami były natomiast oprócz okien narożniki murów, wyróżnione obciosanymi kwadrami. Wejście do nawy umieszczono w ścianie południowej i zachodniej. W tej drugiej osadzono ostrołukowy portal, profilowany grubym wałkiem opadającym na cokoły, bez strefy kapitelowej, jedynie z dwoma umieszczonymi obok impostami.
Wewnątrz kościoła w drugiej fazie założono wysokie sklepienia krzyżowo – żebrowe, osadzone zarówno nad nawą i prezbiterium, jak i w kruchcie południowej. Z tego powodu mury obwodowe nawy od południa i północy opięto pojedynczymi przyporami (wzmacnianymi jeszcze w okresie nowożytnym). Nawę od prezbiterium oddzielono arkadą tęczy z ostrołukową archiwoltą podtrzymywaną przez gzymsy impostowe. Arkadą łęku jarzmowego opadającą na geometryczne konsole i imposty rozdzielono też oba przęsła nawy. Apsydę przykryto ostrołukowym sklepieniem spływającym na imposty i kielichowate kapitele narożnych półkolumn. Wnętrze kościoła pokryto w średniowieczu barwnymi polichromiami, powstałymi pod wpływem bizantyjskim.
Stan obecny
Obecnie kościół na wyspie Muhu, pomimo zniszczeń z czasów nowożytnych, jest jedną z najwspanialszych wczesnogotyckich budowli sakralnych w Estonii, pięknym przykładem architektury średniowiecznej, nie zniekształconej późniejszymi interwencjami i przekształceniami. Wewnątrz między innymi zobaczyć można cenne średniowieczne malowidła ścienne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Alttoa K., Saaremaa kirikud. The churches on the island of Saaremaa, Tallinn 2003.
Saksakulm K., Muhu Püha Katariina kirik 13. – 14. sajandil, Tartu 2016.