Historia
Kościół św Marii Magdaleny w Koeru jest jednym z najstarszych w prowincji Järvamaa, gdyż jego początki sięgają połowy lub trzeciej ćwierci XIII stulecia. Po raz pierwszy wspomniany został w źródłach pisanych w 1287 roku. Został poważnie uszkodzony w trakcie wojny inflanckiej w XVI wieku i w czasie wojny północnej na początku XVIII stulecia. Podczas odbudowy otrzymał nowe zwieńczenie wieży, dachy i zakrystię, a w XIX stuleciu do wnętrza wstawiono emporę.
Architektura
Kościół osiągnął formę przestronnej halowej, trójnawowej i trójprzęsłowej budowli o 35 metrach długości i 15 metrach szerokości, składającej się z prostokątnego w planie korpusu, czworobocznego, szerszego niż nawa główna prezbiterium po stronie wschodniej oraz z czworobocznej, smukłej wieży po stronie zachodniej. Po północnej stronie prezbiterium znajdowała się wąska zakrystia, natomiast w XIV wieku przed północnym wejściem do korpusu wzniesiono czworoboczną kruchtę.
Kościół pomimo założenia w nim sklepień nie został opięty przyporami, prawdopodobnie ze względu na masywne mury obwodowe, które w całości przejęły ich ciężar. Surowe elewacje kościoła przepruto wysokimi ale wąskimi ostrołukowymi oknami. Bardziej okazałą formę otrzymało okno w ścianie wschodniej, oświetlające ołtarz, pierwotnie wypełnione dwudzielnym maswerkiem. Ponad nim znalazł się jeszcze prosty otwór okienny, który doświetlał strych nad sklepieniami.
Wewnątrz prezbiterium otwarto na nawę główną ostrołukową arkadą, podobna arkada została także umieszczona w zachodniej części kościoła pomiędzy wieżą a korpusem, co zapewniło doświetlenie nawy głównej poprzez okrągłego okulusa przeprutego ponad portalem wejściowym. Arkadę wschodnią oryginalnie przedzielało lektorium, z piętrem dostępnym z prezbiterium poprzez korytarzyk w grubości muru północnego. Korytarz ten zapewniał również dostęp na poddasze ponad sklepieniami.
Charakterystyczną cechą kościoła była duża różnica szerokości nawy głównej w porównaniu z bardzo wąskimi nawami bocznymi. Rozdzieliły je cztery smukłe cylindryczne filary podtrzymujące sklepienia krzyżowe oraz szerokie gurty o prostokątnym profilu, które wsparto na ścianach za pomocą geometrycznych wsporników (jeden z nich udekorowano płaskorzeźbioną gałązką dębu). Dekoracyjną formę otrzymały kapitele filarów, do których późnoromańskich wzorów wici dodano pojedyncze, wczesnogotyckie motywy pąków liści. Odmiennie potraktowano głowicę północno – zachodniego filara, gdzie znalazła się połowa postaci mężczyzny z kapturem, wskazująca ręką na głowę. Zapewne przedstawiała ona mnicha cysterskiego, gdyż Koeru znajdowało się na ziemiach klasztoru cystersów z Falkenau (Kärkna). Sklepienia i gurty ozdobiono malowidłami architektonicznymi, pomalowano również obszar wokół okien i łuku tęczowego.
Stan obecny
Kościół w przeważającej części zachował się w swojej średniowiecznej formie. Wymienione zostały jedynie dachy i zwieńczenie wieży spalone w trakcie XVIII-wiecznych działań wojennych, nowożytnym aneksem jest również zakrystia po północnej stronie prezbiterium, choć powstała ona na miejscu średniowiecznej. Wyposażenie wnętrza w przeważającej części pochodzi z czasów po reformacji, łącznie z XIX-wieczną emporą, lecz przetrwało wiele pierwotnych detali architektonicznych oraz fragmenty dawnych polichromii.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Alttoa K., Bergholde-Wolf A., Dirveiks I., Grosmane E., Herrmann C., Kadakas V., Ose J., Randla A., Mittelalterlichen Baukunst in Livland (Estland und Lettland). Die Architektur einer historischen Grenzregion im Nordosten Europas, Berlin 2017.