Historia
Kościół św. Marii Magdaleny w Koeru zbudowany został jako jeden z pierwszych w prowincji Järvamaa, gdyż jego początki sięgały połowy lub początku trzeciej ćwierci XIII stulecia. Po raz pierwszy wspomniany został w źródłach pisanych w 1287 roku. Wtedy też lub niewiele później przystąpiono do drugiej fazy budowy, w trakcie której założono sklepienia. Następnie na początku XIV wieku dobudowana została kruchta. Kościół został poważnie uszkodzony w trakcie wojny inflanckiej w XVI wieku i w czasie wojny północnej na początku XVIII stulecia. W 1645 roku do wnętrza wstawiono nowożytne wyposażenie, takie jak ołtarz, ambonę i ławy, natomiast w trakcie remontu z lat 20-tych XVIII wieku założono nowe pokrycie dachowe i postawiono nową zakrystię na miejscu zniszczonej średniowiecznej. W 1883 roku do wnętrza wstawiono emporę i częściowo przekształcono okna w korpusie nawowym.
Architektura
Kościół osiągnął formę przestronnej halowej, trójnawowej i trójprzęsłowej budowli o 35 metrach długości i 15 metrach szerokości, składającej się z prostokątnego w planie korpusu, czworobocznego, szerszego niż nawa główna prezbiterium po stronie wschodniej oraz z czworobocznej, smukłej wieży po stronie zachodniej, opartej na szczycie korpusu. Po północnej stronie prezbiterium znajdowała się wąska zakrystia, natomiast w XIV wieku przed północnym wejściem do korpusu wzniesiono czworoboczną kruchtę. Prezbiterium o wymiarach 9 x 7,5 metra zostało nieco odchylone od osi wzdłużnej kościoła.
Kościół pomimo założenia w nim sklepień nie został opięty przyporami, prawdopodobnie ze względu na masywne mury obwodowe, które w całości przejęły ich ciężar. Surowe elewacje kościoła przepruto wysokimi ale wąskimi ostrołukowymi oknami. Bardziej okazałą formę otrzymało okno w ścianie wschodniej, oświetlające ołtarz, pierwotnie wypełnione dwudzielnym maswerkiem. Ponad nim znalazł się jeszcze prosty otwór okienny, który doświetlał strych nad sklepieniami. Wieżę oświetlały głównie wąskie i proste otwory, za wyjątkiem okrągłego okna w zachodniej fasadzie, umieszczonego ponad ostrołucznym wejściem do podwieżowej kruchty. Ostrołuczną i nieprofilowaną formę uzyskał też portal w ścianie północnej, otwarty na XIV- wieczną kruchtę.
Wewnątrz prezbiterium otwarto na nawę główną szeroką i wysoką, ostrołukową arkadą. Podobna, ale nieco węższa arkada została także umieszczona w zachodniej części kościoła, pomiędzy wieżą a korpusem, co zapewniło doświetlenie nawy głównej poprzez okulus przepruty ponad portalem wejściowym. Arkadę wschodnią oryginalnie przedzielało lektorium, z piętrem dostępnym z prezbiterium poprzez korytarzyk w grubości muru północnego. Korytarz ten zapewniał również dostęp na poddasze ponad sklepieniami.
Charakterystyczną cechą kościoła była duża różnica szerokości nawy głównej w porównaniu z bardzo wąskimi nawami bocznymi. Rozdzieliły je cztery smukłe cylindryczne filary podtrzymujące sklepienia oraz szerokie gurty o prostokątnym profilu, które wsparto na ścianach za pomocą geometrycznych wsporników (jeden z nich udekorowano płaskorzeźbioną gałązką dębu). Dekoracyjną formę otrzymały kapitele filarów, do których późnoromańskich wzorów wici dodano pojedyncze, wczesnogotyckie motywy pąków liści. Odmiennie potraktowano głowicę północno – zachodniego filara, gdzie znalazła się połowa postaci mężczyzny z kapturem, wskazująca ręką na głowę. Zapewne przedstawiała ona mnicha cysterskiego, gdyż Koeru znajdowało się na ziemiach klasztoru cystersów z Falkenau (Kärkna). Sklepienia i gurty ozdobiono malowidłami architektonicznymi, pomalowano również obszar wokół okien i łuku tęczowego.
Stan obecny
Kościół w przeważającej części zachował się w średniowiecznej formie. Wymienione zostały jedynie dachy i zwieńczenie wieży spalone w trakcie XVIII-wiecznych działań wojennych. Nowożytnym aneksem jest również zakrystia po północnej stronie prezbiterium, choć powstała ona na miejscu średniowiecznej. Wyposażenie wnętrza w przeważającej części pochodzi z czasów po reformacji, łącznie z XIX-wieczną emporą, lecz przetrwało wiele pierwotnych detali architektonicznych oraz fragmenty dawnych polichromii.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Alttoa K., Bergholde-Wolf A., Dirveiks I., Grosmane E., Herrmann C., Kadakas V., Ose J., Randla A., Mittelalterlichen Baukunst in Livland (Estland und Lettland). Die Architektur einer historischen Grenzregion im Nordosten Europas, Berlin 2017.