Historia
Właścicielami wież mieszkalno – obronnych na terenie Inflant były świeckie rody rycerskie, pozostające w stosunku wasalnym względem lokalnego władcy feudalnego: biskupa lub zakonu krzyżackiego. Właścicielami Kydy był ród Tiesenhausen, jedna z najpotężniejszych rodzin rozsianych na terenie ówczesnej Estonii. Pierwsze wzmianki na temat jej posiadłości odnotowane zostały w przekazach pisanych w 1348 roku i być może już wtedy powstała w Kiiu jakaś forma drewnianych jeszcze obwarowań. Murowana wieża zbudowana została w pierwszej ćwierci XVI stulecia z inicjatywy Fabiana Tiesenhausena. W drugiej połowie XVI wieku, w trakcie najazdu wojsk Iwana Groźnego została uszkodzona i prawdopodobnie opuszczona. W formie ruiny szczęśliwie przetrwała do XX wieku, kiedy to w latach 70-tych podjęto się jej naprawy i częściowej rekonstrukcji.
Architektura
Wieża zbudowana została na planie nieregularnego owalu o średnicy około 8 metrów, zwężającego się po stronie północno – zachodniej, z murami obwodowymi cieńszymi na każdej kolejnej kondygnacji. Wieża zapewne pierwotnie nie była jedyną budowlą na terenie dworu, w jej pobliżu musiały funkcjonować drewniane zabudowania zaplecza gospodarczego. Całość być może chroniona była obwodem obwarowań o lekkiej konstrukcji drewniano – ziemnej.
Zewnętrzne elewacje wieży przeprute były licznymi, ale małymi otworami. Większość okien wieży była jedynie szczelinami, tylko pierwsze i drugie piętro oświetlały nieco większe otwory czworoboczne. Charakterystycznym elementem były liczne czworoboczne otwory maczulcowe, prawdopodobnie pozostawione po wykorzystywanych w trakcie prac budowlanych rusztowaniach, a nie po drewnianym ganku otaczającym budowlę na poziomie trzeciej kondygnacji. Wejście do wieży usytuowano na poziomie gruntu po stronie południowej.
Wnętrze wieży podzielono na cztery kondygnacje z których dwie najniższe przykryto sklepieniem, a dwie górne płaskim stropem. Wbrew średniowiecznym zwyczajom parter prawdopodobnie stanowił reprezentacyjne pomieszczenie a nie komorę gospodarczą. Dzięki licznym otworem strzeleckim mogła być również z niego prowadzona obrona. Pierwsze i drugie piętro były poziomami mieszkalnymi, wyposażonymi w kominki i latryny. Najwyższa kondygnacja zapewne pełniła funkcje obronne oraz z racji braku piwnicy mogła też służyć jako przestrzeń magazynowa. Piętra dostępne były z parteru za pomocą lekko zakręcającej klatki schodowej osadzonej w grubości muru.
Stan obecny
Wieża Kiiu jest dziś jedną z dwóch (obok Vao) w całości zachowanych wież obronno – mieszkalnych na terenie Estonii. Wraz z rekonstrukcją najwyższej kondygnacji przywrócono jej oryginalny, późnośredniowieczny wygląd, choć charakterystyczny drewniany ganek prawdopodobnie u schyłku średniowiecza nie funkcjonował. Obecnie wewnątrz zabytku znajduje się restauracja.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T, Miasta, zamki i klasztory, Inflanty, Warszawa 2010.
Herrmann C., Burgen in Livland, Petersberg 2023.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.