Historia
Kościół św. Piotra i Pawła w Kaarma został wybudowany w 1260 roku w stylu wczesnego gotyku, z kilkoma detalami romańskimi. Na początku XV wieku dobudowana została do niego wieża, dzięki czemu stał się na wyspie Sarema prawdopodobnie pierwszą budowlą sakralną z wieżą. Jeszcze w tym samym stuleciu kościół został częściowo przebudowywany, przypuszczalnie z powodu usytuowania na niestabilnym podłożu i spowodowanych z tym problemów ze statyką. Wnętrze rozdzielono na dwie nawy i założono nowe sklepienia pod kierunkiem mistrzów murarskich Tallina. Nadbudowano także zakrystię o dodatkowe piętro. W okresie nowożytnym kościół nie przechodził żadnych większych przekształceń, za wyjątkiem wzmocnienia masywnymi przyporami zachodniej części korpusu i wieży. Gruntowny remont budowli miał miejsce w XVIII wieku.
Architektura
Pierwotna budowla składała się z mocno wydłużonego, jednonawowego, trójprzęsłowego korpusu, węższego a także niższego, krótkiego prezbiterium, na wschodzie zamkniętego prostą ścianą, oraz dwuprzęsłowej zakrystii po stronie północnej. Mury nawy opięto drobnymi lizeno – przyporami, pomiędzy którymi symetrycznie przepruto wysokie, obustronnie rozglifione okna, po trzy od południa i północy. Prezbiterium oświetlono dwoma oknami południowymi i triadą otworów od strony wschodniej, ze środkowym nieco wyższym od bocznych. Podział horyzontalny elewacji zapewniały profilowane gzymsy podokapowe oraz nieco wysunięty cokół. Do wnętrza kościoła wiodły dwa uskokowe portale: od zachodu i północy, przy czym oba można było blokować ryglami osadzanymi w otworach w murze. Wnętrze nawy i prezbiterium przykryte było sklepieniami.
W XV stuleciu kościół został wzbogacony o drobną wieżę od strony zachodniej, a wewnątrz nawy i prezbiterium po rozbiórce lub zawaleniu wczesnogotyckich sklepień założono sklepienia późnogotyckie. Korpus przekształcono wówczas w konstrukcję dwunawową, za sprawą wstawienia do środka smukłych, ośmiobocznych w przekroju filarów, zdobionych na trzonach herbami patronów, a na cokołach płaskorzeźbionymi scenami polowania i drzewa życia. Oprócz środkowych filarów żebra opierały się też na XIII-wiecznych dwóch parach półfilarów przy ścianach wzdłużnych i ćwierćfilarach w narożnikach naw. W prezbiterium żebra opuszczono na nadwieszane służki.
W późnym średniowieczu nadbudowano kondygnację nad pierwotnie parterową zakrystią. Na piętrze umieszczono pomieszczenie z kominkiem, dostępne przez schody w grubości muru, a także przez zewnętrzne wejście w ścianie północnej. Pierwotnie mogło ono pełnić rolę schronienia, lecz później prawdopodobnie służyło pielgrzymom przybywającym z pobliskiej Gotlandii. Małe okna parteru zakrystii nawiązywały jeszcze do okresu romańskiego, w odróżnieniu od wysokich, ostrołukowych okien nawy, jeszcze stosunkowo wąskich, charakterystycznych dla wczesnego gotyku.
Stan obecny
Kościół jest typowym przykładem świątyń, które były budowane w biskupstwie Ozylii w okresie wczesnego gotyku, choć jego pierwotną sylwetkę nieco zniekształcają masywne przypory przy zachodnich narożnikach. Wewnątrz świątyni zachowały się średniowieczne freski, chrzcielnica z XIII wieku i rzeźba św. Szymona z Cyreny z połowy XV stulecia. Dodatkowo filary kościoła zdobią kamienne rzeźby z XV wieku, prezentujące prosty i sugestywny styl, wywodzący się spod wpływów opactwa Padise i klasztoru dominikanów w Tallinie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Alttoa K., Saaremaa kirikud. The churches on the island of Saaremaa, Tallinn 2003.