Historia
Živohošť w przekazach pisemnych odnotowany został już w 1141 roku, kiedy to znajdować się miał w nim książecki dwór myśliwski w którym Władysław II spędził Boże Narodzenie. Przy osadzie znajdował się także kościół, po raz pierwszy wspomniany w 1271 roku. Wtedy to podarowany został wraz z całą wsią przez królową Kunegundę zakonowi krzyżowców z czerwoną gwiazdą. W czwartej ćwierci XIV wieku w dwóch etapach przeprowadzono jego gruntowną przebudowę, w ramach której przekształcono korpus nawowy i wzniesiono gotyckie prezbiterium z zakrystią. Nowożytne przekształcanie kościoła na większą skalę zaczęto wprowadzać w okresie gdy panowała stylistyka barokowa. Następnie w latach 1858-1859 dobudowano zachodnią kruchtę, a zewnętrzne elewacje wyremontowano w stylu neoromańskim.
Architektura
Kościół wraz z osadą usytuowany został na skalistym cyplu utworzonym przez zakole rzeki Wełtawy, która otaczała go z trzech stron, a jedyną dogodną drogę dojazdową zapewniała od zachodu. Pierwotnie miał formę późnoromańskiej bazyliki z niewielkim, jednoprzęsłowym prezbiterium o kwadratowym rzucie. W ostatniej ćwierci XIV wieku zburzono romańskie prezbiterium, na miejscu którego wzniesione zostało prostokątne, dwuprzęsłowe prezbiterium gotyckie, do którego od północy przystawiono zakrystię. Ta ostatnia utworzona została na rzucie bardzo krótkiego prostokąta, przysłoniła więc jedynie połowę północnej elewacji prezbiterium. Przebudowano wówczas także korpus nawowy, pomniejszony do pojedynczej nawy o szerokości zbliżonej do prezbiterium, ale nieco odsuniętej od jego osi.
Gotyckie prezbiterium od strony zewnętrznej opięte zostało przyporami, we wschodnich narożnikach ustawionymi pod skosem, a pozostałymi prostopadłymi w stosunku do ścian. Pojedyncza przypora znalazła się na osi elewacji wschodniej, gdzie rozdzieliła parę ostrołucznych okien. Kolejne dwie przypory umieszczono od południa, natomiast na północy rolę stabilizującą mury pełniła zakrystia. Cechą charakterystyczną przypór stała się zmiana ich formy w połowie wysokości, zapewne wynikła z powodu zastosowania nowych planów w trakcie prac budowlanych. Za pomocą trójkątnych elementów o profilu pięciokątnym, pierwotny prostokątny przekrój dolnej części przypór przekształcono w ten sposób, że ostra krawędź górnej części przypór wyznaczona została w osi.
Okna gotyckiej części kościoła zostały obustronnie rozglifione, w środku wypełnione maswerkami operującymi motywami trójliści i czwórliści wpisanymi w okręgi i ostrołuki. W pomniejszonej nawie zastąpiły one starsze okna romańskie, które musiały być mniejsze, węższe i zamknięte półkoliście. Wejście do kościoła wiodło od zachodu, poprzez starszy portal romański oraz nowo utworzonym portalem w ścianie północnej. W ścianie południowej, po zamurowaniu półkolistych romańskich arkad międzynawowych, nie umieszczono żadnego wejścia.
We wnętrzu prezbiterium zachodnie przęsło przykryto na wysokości 8,2 metra sklepieniem krzyżowym, wschodnie natomiast na tym samym poziomie sklepieniem trójpodporowym, z którego środkowa część z dwoma żebrami oparta została na międzyprzęsłowym żebrze jarzmowym, a nie poprowadzona do wsporników. Wszystkie trzy części trójpodporowych układów złączono pośrodku wschodniej ściany, tak że całość nawiązywała do sklepienia prezbiterium w nieodległym kościele w Kondracu, czy też w kościołach w Oldřichovie lub Sedlčanach, a te do sklepienia prezbiterium krakowskiej katedry. Żebra sklepienne uzyskały przekrój subtelnego klina i zostały spięte zwornikami. Oparto je na małych, dość różnorodnych konsolach: stożkowych, jednej maswerkowej, maskowych. Wyprowadzenia żeber, nie harmonizujące się z dalszym ich biegiem, wskazywałyby, że pierwotnie planowano nieco odmienne ich ułożenie, identyczne jak w kościele św. Marcina w Sedlčanach, a więc z dwoma żebrami środkowej części opartymi na wspornikach, a nie na żebrze jarzmowym. Dopiero po częściowej zmianie koncepcji na starszych wyprowadzeniach umieszczono, miejscami dość nieorganiczne, smukłe żebra klinowe. Być może wynikało to z utraty pierwotnego planu, niedostatecznego przestudiowania budowli na której się wzorowano lub ograniczonego zrozumienia zasady jej konstrukcji i pierwotnego znaczenia.
W ścianach prezbiterium umieszczono czworoboczną wnękę z profilowanym obramieniem oraz naprzeciwko wnękę z tójlistnym zamknięciem i ślepymi maswerkami po bokach archiwolty. Na nawę prezbiterium otwarto lekko ostrołuczną arkadą tęczy, zdobioną profilem gruszkowym z towarzyszącymi wałkami i wklęskami. Do zakrystii tradycyjnie poprowadzono przejście z portalem, zaś jej wnętrze przykryto podobnym sklepieniem krzyżowo – żebrowym jak w prezbiterium: jednoprzęsłowym, ze zwornikiem i żebrami opuszczonymi na stożkowe wsporniki z maswerkową dekoracją.
Stan obecny
Kościół posiada dziś bryłę i układ przestrzenny uzyskany w XIV wieku, za wyjątkiem nowożytnej kruchty zachodniej. Zachodnia ściana nawy i część jej muru południowego z zamurowanymi arkadami to relikty starszego kościoła romańskiego. Efektem nowożytnego remontu jest fryz pod okapem dachów nawy i prezbiterium, niestety przekształcona została też większość okien w nawie, prezbiterium i zakrystii. W prezbiterium zachowały się jedynie dwa XIV-wieczne wschodnie otwory okienne, lecz po ich maswerkach widoczne są jedynie drobne fragmenty. O wiele mniej przekształceniami dotknięte zostało wnętrze prezbiterium i zakrystii, gdzie widoczne są gotyckie sklepienia oraz dwie wnęki ścienne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Mencl V., Česká architektura doby lucemburské, Praha 1948.
Podlaha A., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 35. Politický okres benešovsý, Praha 1911.
Prix D., Přestavba kostela sv. Martina v Sedlčanech ve 14. století, „Průzkumy památek XXIV”, 1/2017.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. IV, Praha 1982.