Historia
Kościół św. Katarzyny przypuszczalnie zbudowany został na przełomie XIII i XIV wieku. Około przełomu XIV i XV wieku przeprowadzono jego gotycką przebudowę, w trakcie której dostawiono zakrystię oraz wymieniono portal wejściowy i niektóre okna. Do przebudowy dojść mogło w czasach i z inicjatywy Mikuláša z Choltic, a więc około 1372-1420 roku, kiedy to wieś cieszyła się okresem spokoju przed wojnami margrabiów, a Mikuláš mógł liczyć na powiększenie prestiżu za sprawą fundacji. Następnie około 1440-1442 roku kościół mógł być remontowany, wtedy bowiem ścięte zostało drewno użyte w części więźby dachowej.
Pierwotnie kościół służył ludności osady Támovice, do czasu gdy zanikła ona w XVI stuleciu. Wspomniał o niej jeszcze dokument z 1533 roku, gdy w wyniku podziału dóbr žerotínskich majątek štramberski wraz Támovicami przypadł Bedřichowi z Žerotína, a także wzmianki w rejestrach gruntowych z lat 1558 i 1565. Jednak wówczas Támovice miały już tylko czterech poddanych i młyn. W 1570 roku mieszczanie z Novego Jičína postanowili, że gminy Libhošť, Veřovice, Mořkov, Hodslavice, Životice, Bludovice, Bernartice i Tamovice będą nadal kupować piwo z miejskiego browaru, a więc wieś przy kościele św. Katarzyny jeszcze istniała. Jednak w 1588 roku, gdy połowę Závišic kupił bogaty mieszczanin z Novego Jičína, Ondřej Řepa z Greifendorfu, w Támovicach odnotowano już tylko pojedyncze gospodarstwo, a nie osadę.
Pierwsze wczesnonowożytne przekształcenia kościoła miały miejsce w latach 1577-1578. Obejmował one budowę nowego dachu nawy oraz drewnianej wieży na kalenicy. Być może spowodowane były one zniszczeniami, które doprowadziły także do ostatecznego zaniku wsi. Kolejne prace modernizacyjne miały miejsce około 1609-1610 roku, gdy po przejęciu kościoła przez protestantów, wzniesiono emporę w nawie i prawdopodobnie drewniane piętro nad zakrystią. Budowa tego ostatniego zapewne wiązała się z usunięciem sklepienia i wschodniego szczytu prezbiterium. Ponadto w późniejszych latach XVII stulecia wymieniono wyposażenie na nowożytne oraz dobudowano barokową kruchtę. Większe prace remontowe przeprowadzano kilkukrotnie w XVIII wieku oraz w latach 40-tych XIX wieku.
W 1838 roku kościół został prawdopodobnie uszkodzony przez pożar lub uderzenie pioruna. Pomimo remontu po trzydziestu latach miał się znajdować w tak złym stanie, że rozważano jego zamknięcie, przeniesienie wyposażenia do Závišic oraz rozbiórkę. W 1871 roku podczas inspekcji zapisano, że groziło mu zawalenie, choć dotyczyło to zapewne stanu dachów i więźby dachowej, a nie murów. Na szczęście miejscowa społeczność nie miała funduszy na budowę nowego kościoła, dlatego postanowiono zabezpieczyć starą budowlę. Parafia rozpoczęła remont w 1873 roku i prowadziła go stopniowo co najmniej do 1882 roku. Funkcje sakralne przywrócono dopiero w 1893 roku. Podczas drugiej wojny światowej niemieccy żołnierze urządzili w kościele stajnie. Z tego powodu w latach 1949-1950 konieczny był gruntowny remont, pierwszy jaki przeprowadzono nie jako obiektowi liturgicznemu, lecz budowli o wartości zabytkowej.
Architektura
Kościół zbudowany został na krawędzi doliny rzeki Sedlnicy, na zboczu opadającym ku stronie wschodniej. Pierwotnie składał się z nawy na planie krótkiego prostokąta i węższego prezbiterium po stronie wschodniej, założonego na rzucie zbliżonym do kwadratu, przy czym mury obu części budowli odznaczały się w planie wyraźnymi nieregularnościami, zapewne wynikającymi z niedoświadczenia miejscowego warsztatu budowlanego. Wtórnie, prawdopodobnie na początku XV wieku, dobudowana została po północnej stronie prezbiterium zakrystia, ze wschodnią ścianą zlicowaną z prezbiterium. Kościół wzniesiony został z łamanego kamienia, układanego w dość równe warstwy i łączonego wapienną zaprawą.
Nawę i prezbiterium oryginalnie przykrywały dwuspadowe dachy, oparte od wschodu i zachodu na trójkątnych szczytach. Szczyt prezbiterium w narożach posiadał kamienne maski, czy też maszkarony, być może powstałe pod wpływem ludowej magii ochronnej (ludzka twarz z lewą ręką uniesioną do poziomu czoła). Zewnętrzne elewacje pozostawiono gładkie, bez przypór, pomimo znajdującego się w prezbiterium sklepienia kolebkowego lub krzyżowego. Wewnętrzne elewacje mogły być tynkowane białym wapnem. Prezbiterium od nawy oddzielono sfazowaną arkadą tęczy, wykonaną z bloków piaskowca, z ostrołuczną archiwoltą osadzoną na gzymsie.
Oświetlenie kościoła początkowo zapewniały wąskie, obustronnie rozglifione okna z kolistymi, jeszcze romanizującymi zamknięciami. W czasie gotyckiej przebudowy z XV wieku wprowadzono szersze okna ostrołuczne. Od południa w prezbiterium było to zapewne okno jednodzielne, natomiast w ścianie wschodniej osadzono okno dwudzielne, wypełnione maswerkiem z dwoma trójliśćmi i jednym czwórliściem. Elewacja północna kościoła, zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną nie otrzymała żadnego otworu, czy to ze względów praktycznych (ograniczanie zimna i przeciągów), czy też symbolicznych (utożsamianie północy z siłami zła). Wejście znajdowało się w południowej ścianie nawy, w ostrołucznym portalu z płaskorzeźbionym tympanonem. Został on osadzony w XV wieku, najpewniej na miejscu starszego.
Stan obecny
Kościół zachował do czasów współczesnych średniowieczne mury nawy i prezbiterium oraz nowożytne mury południowej kruchty i północnego aneksu. Zakrystia została wtórnie nadbudowana na piętrze oratorium. Całość jest malowniczą budowlą za sprawą zastosowania dachów gontowych i drewnianego ganku wokół nawy. Spośród gotyckich detali architektonicznych zachowało się wschodnie okno prezbiterium, wschodnie okno zakrystii, starsze okna południowe w nawie, sedilia oraz obramienie i tympanon portalu wejściowego. Kamienne maski zostały zdjęte z narożników szczytu i obecnie znajduje się w depozycie albo są ukryte pod nowożytnym dachem. Wnętrze poddane zostało nowożytnym przekształceniom, ale widoczna jest gotycka arkada tęczy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Rosová R., Další příspěvek k historii kostela sv. Kateřiny v Tamovicích, „Časopis Slezského zemského muzea”, 66/1-2/2017.
Umělecké památky Moravy a Slezska J/N, red. B.Samek, t. II, Praha 1999.