Historia
Nazwany na cześć swego legendarnego założyciela, Vítka z Kravař, zamek Vikštejn po raz pierwszy pojawił się w źródłach pisanych w 1377 roku, w trakcie dzielenia dóbr między synów opawskiego księcia Mikołaja II, jako własność Vítka z Šostýna. Zamek powstał jednak nieco wcześniej, być może na początku XIV stulecia, a najpewniej około drugiej ćwierci XIV wieku, w celu ochrony południowej części księstwa opawskiego i jako centrum miejscowych dóbr panów z Vikštejna. Za jego prawdziwego fundatora uznaje się właściciela wsi Radkov, a konkretnie niejakiego Jana z Radkova.
Syn Vítka z Šostýna, Bernard, w połowie lat osiemdziesiątych XIV wieku służył Mikołajowi III opawskiemu oraz Janowi opawsko – raciborskiemu. Po jego śmierci w 1394 roku Przemko przejął zamek osadzając na nim swego burgrabiego. Przez kolejne lata Vikštejn należał do synów Przemka, aż w 1461 roku książę Ernest opawski przekazał go Budivojowi z Moravicy. Już jednak po pięciu latach z powodu grabieży i najazdów na dobra okolicznej szlachty, król Jerzy z Podiebradów skonfiskował mu zamek i powierzył opawskiemu hejtmanowi Hynkowi Bírkowi z Násilé. Nowy właściciel był wiernym zwolennikiem Jerzego w walce z węgierskim królem Maciejem Korwinem i katolicką opozycją. Wierność tą okupił w 1474 roku chwilową utratą zamku, który został zdobyty i zniszczony przed wojska węgierskie. Po odejściu najeźdźców Bírkowie odzyskali zamek i odbudowali go. Na początku XVI wieku Vikštejn dzierżyli synowie Hynka Bírki: Bernart, Jiří, Hynek i Vok, a od 1506 roku wyłącznie Bernart. Po jego śmierci w 1518 roku właściciele zamku szybko się zmieniali, aż w 1525 Vikštejn roku kupił Jan Planknar z Kynšperka, najwyższy sędzia ziemski na Opawie. Rozpoczął on gruntowną renesansową przebudowę, która była stopniowo prowadzona do lat osiemdziesiątych XVI wieku.
W czasie wojny trzydziestoletniej zamek został zajęty bez walki przez duńską armię generała Mansfelda, która zabezpieczyła go nowożytnymi obwarowaniami. Rok później odbiła go cesarska armia Don Baltazara Marradasa, przy czym garnizon duński również poddał się bez walki. W kolejnych latach okolice Vikštejnu były sceną ciągłych utarczek ze szwedzkimi oddziałami stacjonującymi w Fulneku oraz z grasującymi w okolicach rabusiami i dezerterami. W 1646 roku z powodu obawy przed ponownym zajęciem zamku przez wrogie oddziały, został on prewencyjnie zniszczony przez cesarskie wojska. Co prawda w drugiej połowie XVII wieku przeprowadzono jego częściową naprawę, by służył potrzebom gospodarczym, jednak w drugiej połowie XVIII stulecia został ostatecznie porzucony.
Architektura
Vikštejn usytuowano na wysokim skalistym wzgórzu nad rzeką Morawicą, z dłuższymi bokami na linii północ – południe. Dostęp do zamku prowadził wzdłuż starej drogi od północy, bowiem z pozostałych kierunków skarpy były strome i nieprzystępne. Najstarszy rdzeń zamku, otoczony murami o grubości 1,5-3,1 metra i wysokości 6-8,5 metra, otrzymał w planie formę zbliżoną do owalu z prostą ścianą po stronie południowej. W części tej umieszczono duży prostokątny, co najmniej jednopiętrowy główny budynek mieszkalny o długości 25,4 metrów i szerokości od 4,7 do 5,3 metra. Prawdopodobnie przewyższał on nieco relatywnie niskie muru obronne zamku.
Północną część obwarowań uformowano w ostry czub o bardzo grubych murach, co najmniej 4,5 metrowej szerokości, przechodzący w mur tarczowy, chroniący przed ostrzałem całą wewnętrzną zabudowę zamku i skierowany w stronę drogi dojazdowej do zamku. Od strony dziedzińca wnętrze północnego narożnika wypełniły cztery kondygnacje pomieszczeń. Spośród nich na samym dole znajdował się prawie kwadratowa piwnica zwieńczona sklepieniem kolebkowym, dostępna przez sklepiony korytarz z przedsionkiem, poprowadzonym wzdłuż muru obwodowego. Wolną przestrzeń między piwnicą a korytarzem wypełniło kolejne, nieregularne pomieszczenie. Na wysokim parterze (około 2 metry nad poziomem gruntu dziedzińca) znajdowała się pięcioboczna sala na wschodzie i prostokątna izba z trapezoidalną komorą na zachodzie. Wewnętrzne podziały wyższych kondygnacji nie są znane, z późnego nowożytnego opisu wiadomo jedynie, iż na pierwszym piętrze miała znajdować się kuchnia, sień i łożnica.
Wjazd na dziedziniec usytuowano w sąsiedztwie południowego budynku mieszkalnego. Po jego wschodniej i zachodniej stronie obwód głównych murów obronnych przepruto dwoma bramami, wychodzącymi na teren międzymurza, które otaczało całe założenie (być może bez najbezpieczniejszej strony południowej). Wschodni portal służył jako boczna furta, główną bramą był natomiast wjazd zachodni, pozwalający dzięki 2 metrowej szerokości na wjazd na zamkowy dziedziniec wozów, wychodzący w stronę podzamcza i dalej w kierunku północnym. Oba portale zwieńczone zostały półkolistymi łukami. Wspomniany zewnętrzny, niski mur wydzielał wąski obszar międzymurza mający od 2 do nieco ponad 5 metrów szerokości. Zewnętrzną strefę obrony stanowił półkolisty w planie, wyciosany w skalnym podłożu przekop o szerokości dochodzącej do 16 metrów, którym pierwotnie nietypowo częściowo biegła droga dojazdowa do zamku. W przekopie gotyckiego zamku znajdować się miała studnia zaopatrująca go w wodę.
Przebudowa zamku z drugiej połowy XVI wieku znacząco zmieniła jego wygląd. Prostokątny gotycki pałac został zburzony, a na jego miejscu wybudowano nowy budynek, rozciągający się na dawną tylną część fosy. Za nim usytuowano na wschodzie nowy dziedziniec, zamknięty przez przedłużone mury parchamu. Całą południową stronę zamku zajął długi budynek gospodarczy ze stajnią i piekarnią w suterenie. Parter został podzielony na sień wejściową, dużą salę i komorę, poddasze natomiast służyło jako spichlerz. Zachodnią stronę tylnego dziedzińca zamknął wydłużony renesansowy budynek bramny i kuźnia wbudowana w pierwotne międzymurze. Po stronie zachodniej i północnej podzamcze otoczył mur, nadający w planie całemu zamkowi kształt zbliżony do prostokąta. W części południowej, w uskoku muru wzniesiono wieżę, która kontrolowała drogę z rzeki Moravicy wokół zamku w kierunku Opawy. Kolejne budynki gospodarcze umieszczono w narożniku północno – zachodnim, a na północy wjazd umieszczono pomiędzy dwoma trzykondygnacyjnymi budynkami. Do bramy wiódł drewniany most oparty na kamiennych filarach, przerzucony ponad 20-metrowej szerokości przekopem, pogłębionym w XVI wieku do aż 14 metrów głębokości.
Stan obecny
Zamek, niegdyś jeden z najsilniejszych w regionie ziemi opawskiej, widoczny jest dziś w postaci ruiny, z reliktami zabudowy porozrzucanymi po całym terenie dawnego podzamcza i zamku górnego. Pośród nich wyróżnia się północny mur tarczowy z piwnicami pomieszczeń w jego dolnej kondygnacji, pozostałości gospodarczego budynku po stronie południowej oraz budynków z XVI wieku przy bramie północnej. Na dawnej wieży południowej urządzono obecnie platformę widokową. Dostęp do zamku wiedzie oznaczonym szlakiem turystycznym o długości około 200 metrów z miejscowości Podhradí.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Morava, t. II, red. Z.Fiala, Praha 1983.
Kouřil P., Prix D., Wihoda M., Hrady českého Slezska, Brno – Opava 2000.
Strona internetowa hrady.dejiny.cz, Vikštejn.