Historia
Pierwotny, romański kościół farny św. Jakuba Większego zbudowano we wsi Vetlá około drugiej ćwierci XII wieku. Po raz pierwszy budowlę tą odnotowano w źródłach pisanych w 1334 roku, a około roku 1390 przeprowadzono jej gruntowną przebudowę w stylistyce gotyckiej. W XVIII wieku kościół poddany został przekształceniom barokowym, które doprowadziły do budowy nowej zakrystii oraz kruchty zachodniej. Pierwsza nowożytna renowacja zabytku miała miejsce w 1860 roku, kolejna natomiast w latach 1911 – 1912.
Architektura
W okresie gotyku kościół uzyskał formę budowli dwunawowej o kwadratowym w planie korpusie z węższym, mocno wydłużonym w stosunku do korpusu prezbiterium, zamkniętym na wschodzie wielobocznie. Do południowej nawy przystawiona została kruchta, natomiast po zachodniej stronie kościoła znalazła się starsza, romańska jeszcze, czworoboczna wieża, usytuowana niesymetrycznie bliżej południowego krańca zachodniej fasady. Dodatkowo po północnej stronie prezbiterium przystawiona została zakrystia.
Elewacje zewnętrzne kościoła opięte zostały przyporami, z każdej strony przy prezbiterium, natomiast korpus nawowy wzmocniono tylko dwoma – narożną północno – zachodnią, umieszczoną pod skosem, oraz północną, umieszczoną prostopadle do korpusu na linii podziału na przęsła. Zapewne uznano iż wystarczającym wzmocnieniem ścian od zachodu będzie wieża, zaś od południa kruchta. Pomiędzy przyporami przebito wysokie, ostrołuczne, dwudzielne okna, w prezbiterium wypełnione laskowaniem oraz trójlistnymi i czwórlistnymi maswerkami. Wejście umieszczono w ostrołucznym, profilowanym na całej wysokości wałkami i wklęskami portalu, wiodącym do sklepionej krzyżowo – żebrowo kruchty. W kruchcie kolejny, ostrołucznie zamknięty i profilowany portal, osadzony na bardzo wysokim cokole, wiódł do nawy.
Wnętrze korpusu na nawy podzieliła smukła, cylindryczna kolumna, w którą bezwspornikowo wtopiono żebra dwóch przęseł zachodnich ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym i przęseł wschodnich, będących ciekawym połączeniem sklepienia trójpodporowego pośrodku i sklepień krzyżowych po bokach, z przesuniętymi pojedynczymi żebrami do boków arkady tęczy. Żebra otrzymały profile gruszkowe i zostały opuszczone na ściany obwodowe na piramidalne wsporniki. Utworzono w ten sposób wysoką (około 11 metrów) i elegancką przestrzeń charakteryzującą się wyśmienitą jak na wiejską świątynię jakością wykonania.
Prezbiterium przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym ponad dwoma prostokątnymi przęsłami oraz sklepieniem sześciodzielnym nad wschodnim zamknięciem. Umieszczono tam klinowe w przekroju żebra i podobne wsporniki jak w korpusie, spięte także podobnymi talerzowymi, prostymi zwornikami, profilowanymi jedynie po krawędziach. W północnej ścianie prezbiterium osadzono siodłowy (dwuramienny) portal wiodący do zakrystii. Od nawy prezbiterium oddzieliła arkada tęczy o lekko zaznaczonym ostrołuku, kunsztownie oprofilowana wałkami oraz wklęskami i posadowiona na cokole.
Stan obecny
Kościół św. Jakuba Większego pomimo nowożytnych przekształceń jest dziś jednym z najwspanialszych przykładów gotyckiej, niedużej budowli sakralnej o dwunawowym układzie z doby czeskich Luksemburgów, charakteryzującym się eleganckim i wyrafinowanym wnętrzem, z zachowanym w całości systemem sklepiennym (żebra, wsporniki, kolumna w nawie), arkadą tęczy, portalami czy też szafką armarium. Nowożytne zmiany wprowadziły do zachodniej części korpusu emporę, przekształciły okna naw, spowodowały dostawienie kruchty zachodniej oraz przebudowę zakrystii. Z pierwotnego, romańskiego kościoła zachowała się wieża (niestety także przekształcona) oraz południowa i część zachodniej ściany korpusu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Mencl V., Česká architektura doby lucemburské, Praha 1948.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. IV, Praha 1982.