Historia
Valdštejn zbudowano w drugiej połowie XIII wieku z inicjatywy możnego rodu Markvarticów, który znacznie się wówczas rozrósł i potrzebował nowych siedzib dla swych członków. Jego fundatorem mógł być Jaroslav z Turnova (Jaroslav z Hruštic) lub jego syn Zdeněk z Valdštejna, którego przydomek był najstarszą, pochodzącą z 1304 roku, informacją o zamku.
Zdeněk z Valdštejna miał troje lub czworo rodzeństwa, którzy w kolejnych pokoleniach prowadzili ostre spory z sąsiadami. W 1318 roku niejaki Vikart z Polnej oskarżył przed sądem Heníka, Albrechta, Jana i Hynka z Valdštejna o ograbienie jego dóbr i zrabowanie 200 hrywien srebra. Także w tym samym roku Vok z Rotštejna oskarżył wnuka Jaroslava z Turnova, Zdenka i jego braci Hynka i Jeníka o grabieże i podpalenia okolicznych wsi. Niestabilna sytuacja poprawiła się prawdopodobnie dopiero w okresie silnych rządów cesarza Karola IV, gdyż nie odnotowano już informacji o kolejnych animozjach w drugiej połowie XIV wieku.
Zamek był własnością rodu jego założycieli do początku XV wieku, kiedy to zyskali go Vartemberkowie. Od 1404 roku z Valdštejna pisał się z Jindřich z Vartemberka, który być może rozbudował swą nową siedzibę. Na początku wojen husyckich Jindřich opowiedział się po stronie buntowników, ale jak to wówczas często bywało, wkrótce zmienił stronę i przeszedł do obozu katolików. Z tego powodu husyci oblegli i zdobyli Valdštejn, prawdopodobnie w trakcie kampanii Jana Žižki na pobliski Turnov w 1424 roku. Został on wówczas obsadzony kalikstyńskim garnizonem pod dowództwem kolejnych hejtmanów: braci z Valečova, Jana Čapka z Sán i Jana Talafúsa.
Skomplikowane prawa własnościowe oraz niespokojny okres po zakończeniu wojen husyckich doprowadziły do tego, iż w 1440 roku na Valdštejnie osiadła grupa terroryzujących okolicę łupieżców. By ich usunąć jeszcze w tym samym roku wojska z regionu hradeckiego pod dowództwem Jetřicha z Miletínka obległy zamek, jednak obrona była na tyle silna, iż potrzebne było sprowadzenie posiłków Jana Smiřickégo ze Smiřic, Mikuláša Sokola z Lamberka i oddziałów z Pragi. Po zdobyciu zamku wszyscy rabusie zostali straceni.
W 1444 roku zniszczony zamek kupił Kryštof Šof z Helfenburka, który przeprowadził konieczne naprawy. Wraz z żoną Anežką ze Světic, a później synem Jindřichem Valdštejnem, posiadali oni zamek do 1493 roku. W XVI wieku kolejni właściciele dość często się zmieniali, nie inwestując zbytnio w rozbudowę i naprawy zamku. Ostatecznie jeszcze przed nastaniem nowego stulecia został on opuszczony i popadł w ruinę. Na początku XVIII wieku został zajęty przez pustelników, a w 1772 roku na terenie zamku wzniesiono barokową kaplicę św. Jana Nepomucena. W 1821 roku ruiny kupił Jan Lexa z Aehrenthalu, który przeprowadził częściową renowację zamku w duchu XIX-wiecznego romantyzmu.
Architektura
Zamek wzniesiono na długim zgrupowaniu skalnych bloków piaskowca o wysokości sięgającej nawet do 90 metrów, usytuowanym dłuższymi bokami na linii wschód – zachód. Ich uformowanie w trzy główne skupiska nadało warowni podział na umieszczony w najwyższej wschodniej części zamek górny oraz dwa mniejsze podzamcza, przy czym wszystkie były od siebie porozdzielane przekopami i naturalnymi szczelinami, a połączenie zapewniały drewniane mosty.
Zabudowa najmłodszego podzamcza zachodniego oraz zamku średniego (części środkowej) jest nieznana z powodu późniejszych przekształceń. Relikty muru na zamku średnim sugerowałyby jedynie, iż jego obwarowania musiały być przynajmniej częściowo murowane. Znajdowała się tam również jedna z dwóch zamkowych studni, dlatego przypuszczać można, iż funkcjonowała tam zabudowa gospodarcza, która nie pomieściła się we rezydencjonalnej części zamku.
Usytuowany we wschodniej części zamek górny dostępny był po przedostaniu się przez dwa podzamcza. Jego średniowieczna zabudowa ukształtowała się na skutek trzech faz budowlanych. W pierwszym etapie teren skalnego bloku otoczony został na szczycie obwodowym murem, a w najbezpieczniejszej, wschodniej części wzniesiono budynek mieszkalny. W drugiej połowie XIV wieku został on przebudowany. Mury z tego okresu wzniesiono częściowo z łamanego kamienia, a częściowo z większych bloków piaskowca. Po stronie północno – wschodniej dobudowany został nowy budynek, pod którym znajdowała się druga studnia zamkowa. Kolejny budynek usytuowano przy murze obwodowym od strony zachodniej, a bramę wejściową zabezpieczyła nieduża czworoboczna wieża.
W trzeciej fazie, wiązanej prawdopodobnie z odbudową po zniszczeniach z 1440 roku, zamek górny bardzo nietypowo został oddzielony od zamku średniego i zachodniego podzamcza, a wjazd na jego teren poprowadzono schodami przez rozpadlinę przy dawnym moście zwodzonym. Droga wjazdowa na dwa zachodnie bloki skał pozostała taka sama, lecz utraciły one znaczenie ekonomiczne, a ich nowa zabudowa gospodarcza musiała powstać u podstawy skał.
Stan obecny
Zamek zachował się do naszych czasów tylko fragmentarycznie i w dodatku w formie zniekształconej neogotyckimi pracami budowlanymi. Podzamcze i zamek średni zastawione są obecnie nowożytnymi budynkami, więc ich pierwotny kształt można sobie wyobrazić jedynie po formie skalnych bloków. Najwięcej pierwotnych murów przetrwało na dawnym zamku górnym, lecz warto pamiętać, iż większość detali architektonicznych (portale, okna) pochodzi z XIX stulecia. Ruiny są dostępne pieszo zielonym i czerwonym szlakiem turystycznym, a najbliższy parking znajduje się w odległości około 1 km.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.