Historia
Zamek został zbudowany na granicy starego obszaru osadniczego i królewskiego lasu, dlatego pierwotnie prawdopodobnie służył jako siedziba dla władcy i jego drużyny na czas polowań. Jego inspirowana francuskimi zamkami forma wskazuje, iż fundatorem był król Wacław I lub Przemysł Ottokar II. Pierwsza wzmianka pisemna o nim pojawiła się w 1260 roku w przydomku Idíka (Egidia) z rodu panów ze Švábenic.
Od 1276 roku Úsov był w bezpośrednim posiadaniu króla, za wyjątkiem krótkiego okresu około 1330–1350, kiedy to oddano go w zastaw rodzinie Šternberków. Później miejscowe dobra posiadał syn Jana Luksemburskiego, margrabia morawski Jan Henryk, który postarał się by na zamku przeprowadzono konieczne naprawy i renowacje. W latach 1375–1405 Úsov należał do margrabiego Jodoka, który uczynił z zamku ważną bazę dla swoich wojsk uczestniczących na Morawach w tzw. wojnach margrabiów. Ten krwawy konflikt z bratem Prokopem musiał się odbić na stanie zamku, gdyż w 1405 roku musieli ówcześni właściciele zastawu Otto i Albrecht z Kurovic wydać 100 kop groszy na naprawy zniszczeń. W 1416 roku Úsov dostał się do rąk bogatego rodu panów z Vlašimia, którzy najpewniej po wojnach husyckich dokonali przebudowy mieszkalnej części zamku. Pod koniec XV wieku bracia Karel i Jiří z Vlašimia dokonali kolejnej późnogotyckiej przebudowy, wznosząc między innymi budynek południowo – wschodni i przystosowując zamek do obrony z użyciem broni ogniowej.
W 1513 roku zamek drogą dziedziczenia przeszedł na Ladislava z Boskovic. Zarówno on jak i jego syn Krzysztof oraz bratanek Jan Jetřich prowadzili na zamku prace budowlane, głównie mające podnieść komfort życia i zwiekszyć przestrzeń mieszkalną. Po śmierci Jana Šembera z Boskovic w 1597 roku zamek drogą rodzinnych mariaży przeszedł na ród Lichtenštejnów. Jego rola zmniejszyła się wówczas do siedziby urzędników i rezydencji potrzebnej właścicielom jedynie na czas łowów w pobliskich lasach. W okresie wojny trzydziestoletniej zamek spaliły wojska szwedzkie. Jego odbudowa po 1650 roku spowodowała znaczną zmianę oryginalnego wyglądu i przekształcenie dawnego zamku w nowożytną rezydencję. Lichtenštejnowie posiadali ją do czasu nacjonalizacji w 1945 roku.
Architektura
Zamek usytuowano na niewielkim wzniesieniu, oddzielonym od równiny przekopaną na całym obwodzie suchą fosą. Pomimo tego, iż nawet dzisiaj jest ona szeroka na 26-30 metrów i głęboka na 8-11 metrów, została ona po stronie północnej i wschodniej zdwojona nieco węższym przekopem. Trzon zamku stanowił gruby na 2 metry mur obwodowy wyznaczający owalny w planie obszar o wielkości około 75 x 60 metrów. Pierścień ten w stylu francuskich zamków wzmacniało siedem cylindrycznych baszt oraz jedna czworoboczna baszta bramna, umieszczona pod skosem w narożniku południowo – wschodnim. Rozmieszczono je dość nieregularnie, gęściej po stronie wschodniej i jedynie w narożnikach od strony miasta, po stronie zachodniej. Mogły one pełnić funkcję flankującą, choć była ona nieco osłabiona poprzez niezbyt duże wysunięcie baszt poza obwód murów. Najstarszą zabudowę mieszkalną stanowił nieduży budynek po stronie północnej, przystawiony do wewnętrznej ściany muru obwodowego. Kolejny znajdował się w części zachodniej dziedzińca.
Pod koniec XV wieku wzniesiono późnogotycki dom pomiędzy dwoma basztami po stronie południowej. W okresie tym podwyższono także mury obwodowe zaopatrując je w kryty ganek dla obrońców, a baszty zaopatrzono w kluczowe otwory strzelcze, przystosowane do broni prochowej. Być może na początku XVI wieku zburzono fragment muru i powiększono dziedziniec o cypel po stronie zachodniej. Jakieś prace prowadzono wówczas także przy piwnicach budynku zachodniego.
Stan obecny
Średniowieczny zamek niestety został w znacznej części zniszczony lub przekształcony w okresie nowożytnym. W najlepszym stanie zachował się północno – wschodni fragment obwarowań, gdzie wciąż widoczne są częściowo przebudowane cztery cylindryczne baszty. Ponadto z masy renesansowego południowego budynku wyłania się fragment dawnej czworobocznej baszty bramnej. Zamek jest dziś siedzibą muzeum, na terenie którego funkcjonuje również restauracja i gdzie organizowane są liczne imprezy plenerowe i kulturalne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Morava, t. II, red. Z.Fiala, Praha 1983.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.