Historia
Powstanie miasta Uherské Hradiště i jego obwarowań związane było z węgiersko – kumańskim najazdem z 1253 roku, który spustoszył znaczne tereny Moraw. Po zawarciu pokoju z Belą IV, król czeski Przemysł Ottokar II postanowił wzmocnić wschodnią granicę, której obronność opierać się miała między innymi na dwóch miastach: Uherskim Brodzie i właśnie Uherskim Hradiště. Rozwinęło się ono pod koniec lat 50-tych lub na początku lat 60-tych XIII wieku, co udokumentowały dwa królewskie dokumenty: z 1257 (w którym planowane Uherské Hradiště zwane było jeszcze Nový Velehrad) i z 1258 roku (w którym nadano miastu prawa i swobody). Wraz z założeniem miasta rozpoczęto również prace budowlane nad jego obwarowaniami, początkowo jednak były one konstrukcji drewniano – ziemnej. Budowę kamiennych murów obronnych, jako bardziej kosztowną i długotrwałą, ukończono dopiero około drugiej ćwierci XIV wieku.
W 1315 roku miasto obroniło się przed najazdem wojsk Mateusza Csáka trenczyńskiego, ale i szerzej przyczyniło się do obrony ziem królestwa. Władca czeski potwierdził za to mieszczanom ich przywileje i zwolnił na sześć lat z danin i podatków, aby mogli usunąć zniszczenia i kontynuować budowę murowanych obwarowań. Podobnie w 1323 roku Jan Luksemburczyk zwolnił Uherské Hradiště na dwa lata z niektórych obowiązków, a w 1325 potwierdził posiadanie wsi Kunovice, Ostrožská Nová Ves i Mikovíce. Król nakazał także by zniszczono zamek w Kunovicach, który nigdy nie miał już zostać odbudowany ze względu na obawy mieszczan o swą suwerenność. W 1327 roku Jan podarował miastu 4 marki groszy praskich na ukończenie budowy murów miejskich, a cztery lata później ponownie zwolnił mieszczan z opłat, argumentując decyzję przygranicznym usytuowaniem miasta i koniecznością prac fortyfikacyjnych.
W 1333 roku Uherské Hradiště odparło atak oddziałów węgierskich, którym miejscowo udało się nawet przeniknąć poza obwarowania. Mieszczanie uznali ostateczny sukces za cud i w ramach dziękczynienia postanowili założyć w mieście klasztor franciszkański (co ostatecznie się nie udało). W 1338 roku margrabia Karol potwierdził miastu przywileje nadane przez Przemysła Ottokara II, Wacława II i Jana Luksemburczyka, a cztery lata później zwolnił mieszczan z danin na pięć lat z nakazem budowy obwarowań, przy czym dokładnie wskazał na trzy odcinki kamiennego muru o długości 52 łokci mające powstać przy rzece Morawie. Przywileje potwierdził miastu także kolejny margrabia morawski Jan Henryk na początku swego panowania, lecz w późniejszym okresie jego rządów zaprzestano zwalniać mieszczan z podatków, co wskazuje na zakończenie procesu budowy murów miejskich.
Obwarowania miejskie wykazały swą przydatność pod koniec XIV wieku w okresie tzw. wojen margrabiów. W 1383 roku Uherské Hradiště, stojące po stronie margrabiego Jodoka, bezskutecznie oblegał węgierski możnowładca Stefan Konthiou, a w 1394 margrabia Prokop. W podziękowaniu za wierną służbę Jodok w 1401 roku nadał mieszczanom ulgi i zwrócił im pieniądze za poniesione szkody. Wojny margrabiów były niejako wstępem do jeszcze cięższych walk z okresu rewolucji husyckiej. W ich trakcie miasto zachowało wierność Zygmuntowi Luksemburczykowi, dla którego było wyjątkowo cennym, silnie ufortyfikowanym punktem oparcia. Gdy w 1421 roku Uherské Hradiště wytrwało oblężenie husyckie, król zwolnił mieszczan aż na pięć lat z danin, bywał też w tamtym roku w mieście aż siedmiokrotnie. W 1423 roku podarował Morawy swemu sojusznikowi Albrechtowi Habsburgowi, jednak bez Uherskiego Hradiště, Uherskiego Brodu oraz paru innych ważnych miast i zamków. Pod koniec 1427 roku husytom udało się zdobyć Uherski Brod, lecz Hradiště i tym razem ocalało.
Wielkie znaczenie miało Uherské Hradiště dla króla Jerzego z Podiebradów. W 1459 roku przyjął on przysięgę wierności od garnizonu i mieszczan, których motywował do lojalności potwierdzeniem dawnych przywilejów. Gdy w 1467 roku papież ogłosił interdykt na „husyckim” królu, ten z obawy przed wypowiedzeniem posłuszeństwa przez mieszczan, oswobodził ich z podatków aż na 12 lat. Rok później węgierski król Maciej Korwin obległ osamotnione miasto, które co prawda zostało zajęte, lecz po walce, a nie poddane jak Uherski Brod. O wierność mieszczan starać się musiał także kolejny czeski król, Władysław Jagiellończyk, gdyż ostatni węgierski atak na miasto miał miejsce jeszcze w 1474 roku.
W pierwszej połowie XVI wieku starano się dbać o dobry stan miejskich obwarowań z powodu zagrożenia najazdem tureckim. W 1555 roku ucierpiały one z powodu powodzi i musiały być poddane renowacji, przetrwały jednak bez większych zmian aż do połowy XVIII wieku. W 1655 roku Uherské Hradiště zostało ogłoszone jedną z morawskich fortec i zaplanowano budowę nowoczesnych fortyfikacji bastionowych. Pomimo tego stare, średniowieczne obwarowania pozostawiono, by pełniły rolę pomocniczą jako drugi obwód obronny. Przetrwały one do okresu rozbiórki rozpoczętej po 1782 roku.
Architektura
Miasto zajęło wywyższony teren rozległej wyspy, otoczonej wodami rzeki Moravy, przy czym po jego południowej stronie, w nieco większej odległości, płynęła rzeka Stara Olšava i Olšava, wpadające do Moravy na południowym – zachodzie. Te doskonałe ze względów obronności warunki terenowe nadały miastu w planie nieregularny kształt o wielkości około 16 ha, z wybrzuszeniem po stronie południowej i zaokrąglonym narożnikiem południowo – wschodnim. Wewnątrz miasto nietypowo otrzymało dwa rynki (północno – zachodni i południowo – wschodni), będące pozostałością po dwóch obszarach miastotwórczych, związanych z ludnością z cysterskiego Velehradu i królewskich Kunovic. Ich łącznikiem niejako był wzniesiony w drugiej połowie XIV wieku ratusz, natomiast po stronie północno – wschodniej, blisko obwarowań, w 1491 roku usytuowano klasztor franciszkanów obserwantów. Obie części miasta miały własne kościoły: kunovicka św. Jerzego, a velehradzka farny św. Michała.
Podstawę obwodu obronnego stanowił kamienny mur o grubości 1,5-1,8 metra, zwieńczony gankiem dla straży (na niektórych fragmentach otwartym) oraz pełnym przedpiersiem z przeprutymi prostokątnymi otworami strzeleckimi. Prawdopodobnie nie został on wzmocniony systemem regularnie rozmieszczonych baszt, choć trzeba się liczyć z możliwością ich zaniku na długo przed stworzeniem pierwszych nowożytnych planów, które są dziś głównym źródłem wiedzy o średniowiecznych obwarowaniach. Wiadomo jedynie, iż dwie czworoboczne baszty czy też wieże znajdowały się w południowym i północno – zachodnim fragmencie obwarowań, a w zachodnim, północno – wschodnim i południowo – wschodnim stały łącznie trzy wieże cylindryczne. Pomiędzy cylindryczną wieżą północno – wschodnią a bramą Staromiejską mogły znajdować się jeszcze dwie półokrągłe baszty z otwartym wnętrzem. Uzupełnieniem obronności głównego obwody zapewne były, widoczne na wedutach, wykusze, czy też bartyzany.
Miasto dzięki usytuowaniu na rzecznej wyspie nie musiało budować zewnętrznego muru parchamu, ani przekopywać systemu fos. W bliskości muru stał natomiast młyn (zwany „młynem na murach”), zlokalizowany przy południowo – zachodnim ujściu kanału młyńskiego, który rozdzielał miasto na dwie z grubsza równe części. Młyn prawdopodobnie był ufortyfikowany (otwór w murze przy nim zaopatrzony był w bronę), zaś przeciwległe ujście kanału flankowała jedna z cylindrycznych wież.
Do miasta prowadziły dwie główne bramy: Staromiejska po stronie północnej oraz Kunovicka po stronie wschodniej. Obie umieszczono w czworobocznych w planie budynkach bramnych z przejazdami w przyziemiu zamykanymi bronami i poprzedzonymi drewnianymi mostami. Przed obiema bramami umieszczono także daleko wysunięte zewnętrzne budynki bramne o funkcjach barbakanów, nie można jednak wykluczyć, iż powstały one w okresie nowożytnym.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego przetrwały jedynie trzy niewielkie fragmenty muru obronnego, najdłuższe po stronie północno – zachodniej i zachodniej, częściowo ukryte i wtopione we współczesną zabudowę. Najlepiej zachowany odcinek znajduje się na ulicy Milíčovej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Měřínský Z., Plaček M., Opevnění moravských zeměpanských a biskupských středověkých měst [w:] Forum Urbes Medii Aevi V. Městské fortifikace ve vrcholně středověkých zeměpanských městech střední evropy, red. Z. Měřínský, Brno 2008.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Morava a Slezsko, Praha 2019.