Historia
Rycerski dwór czy też niewielki zamek funkcjonował w Tuchorazie już od końca XIII wieku. Pierwsza wzmianka o nim pojawiła się w przydomku niejakiego Lutoša i jego czterech synów, wspomnianych w 1295 roku. W 1388 roku jako właściciel wymieniony był Petr z Klučova, ponownie odnotowany wraz z zamkiem w 1409 roku, a od 1441 roku Tuchoraz dzierżył mieszczanin Nowego Miasta praskiego, Daniel Žitavski z Koňskeho.
W latach 70-tych XV wielką przebudowę zamku na późnogotycką, reprezentacyjną siedzibę przeprowadził Mikuláš Svitáček z Landštejna. Dzięki tablicy na wieży bramnej znany jest okres budowy oraz nawet wyjątkowo imię mistrza, niejakiego Květona, który nadzorował prace budowlane na zamku. Mikuláš Svitáček do roku 1468 był najwyższym pisarzem Królestwa Czeskiego, a za króla Jerzego z Podiebradów marszałkiem królowej Joanny. Wysokie stanowiska i bogactwo zapewne wpłynęły na chęć przebudowy zamku na późnogotycką rezydencję o wybitnych walorach architektonicznych, oddającą wysoki status właściciela.
W rękach rodu Svitáčka zamek pozostał do 1543 roku, kiedy to przeszedł na własność Eliški, jednej z córek Adama z Landštejna. Następnie po kilkukrotnej zmianie właścicieli w 1579 roku zamek wraz z dworem, miasteczkiem i młynem kupił Jaroslav Smiřicki ze Smiřic. Rozpoczął się wówczas okres powolnego upadku budowli, gdyż nowy właściciel nie mieszkał na stałe w Tuchorazie, a pozostawił w nim jedynie swych urzędników. W 1639 roku wojska szwedzkie spaliły zamek, którego ruina zaczęła szybko niszczeć. Do 1770 roku rozebrano większość jego zabudowy z przeznaczeniem na materiał budowlany.
Architektura
Układ późnogotyckiego zamku był dwudzielny, składający się z części górnej oraz oddzielonego przekopem podzamcza. To ostatnie usytuowano po stronie północnej i zastawiono zabudową gospodarczą. Pośród niej wyróżniał się dwuskrzydłowy budynek z pierwszej połowy XVI wieku. Rdzeń zamku składał się z obwodu murów, wzmocnionych od zachodu małą czworoboczną wieżyczką (mogła się w niej znajdować studnia) i wydzielających nieduży owalny dziedziniec. W jego południowej, bezpieczniejszej części usytuowano prostokątny w planie budynek mieszkalny. Po przeciwnej stronie umieszczono wieżę, nietypowo pełniącą rolę mieszkalną, reprezentacyjną i bramną zarazem.
Czworoboczna wieża otrzymała 13 metrów długości każdego boku i około 20 metrów wysokości do poziomu poddasza. Na parterze znalazły się dwa ostrołukowe portale przejazdu bramnego, który otrzymał sklepienie krzyżowe z żebrami spiętymi zwornikiem o kształcie pięciopłatkowej róży panów z Landštejna. Mniejszy portal był furtą dla pieszych, większy umożliwiał przejazd konnych i wozów, przy czym oba poprzedzone były osobnymi zwodzonymi mostami. Od strony dziedzińca wieża otwierała się już tylko jednym, dużym ostrołukowym portalem, gdyż boczną część zajęła ryzalitowa wieżyczka z klatką schodową. Wejście do niej prowadziło z korony pobliskiego muru obronnego. Osobliwością wieży było małe pomieszczenie pod przejazdem, zwieńczone płaskim stropem. Jego północna ściana, zwrócona w stronę przekopu, służyła za podparcie elementów obrotowych służących do zamykania zwodzonego mostu, podobnych do użytych na zamku Točník.
Wnętrze pierwsze piętra wieży przykryto sklepieniem kolebkowym i oświetlono dwoma niedużymi, bocznymi oknami. Na drugim piętrze znajdowała się komnata mieszkalna, oświetlana już ze wszystkich czterech stron prostokątnymi oknami o profilowanych ościeżach wypełnionych kamiennymi krzyżami, z których trzy otrzymały siedziska osadzone w niszach. Czwarte, po stronie południowej, zajmowało ukośną niszę ze względu na klatkę schodową. Po stronie zachodniej dodatkowo umieszczono krótki korytarzyk prowadzący do wykusza latrynowego wystającego nad przekop. Komnatę przykryto późnogotyckim sklepieniem gwiaździstym z żebrami opadającymi za pomocą bogato profilowanych służek aż do posadzki na półkoliste w przekroju cokoły. Ponad nią na wystających wspornikach pierwotnie znajdowała się jeszcze jedna kondygnacja o konstrukcji szkieletowej, zapewne podobna do tej która znajduje się na zamku Blatna.
Stan obecny
Obecnie najlepiej zachowanym elementem zamku jest czworoboczna wieża bramna i mieszkalna zarazem, jeden z najcenniejszych zabytków późnogotyckich na terenie Czech, ze względu na wysoki poziom wykonania i liczny detal architektoniczny. Poza nią widoczne są jedynie fragmenty muru obwodowego z reliktami wieżyczki po stronie zachodniej oraz pozostałości narożnika budynku mieszkalnego. Cennym zabytkiem jest znajdujący się na dawnym podzamczu dwuskrzydłowy późnogotycki budynek gospodarczy. Niestety z powodu ciągłych zmian właścicieli stale niszczeje i wymaga pilnych prac remontowych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Anderle J., Brych V., Chotěbor P., Durdík T., Fišera Z., Procházka Z., Rykl M., Slavík J., Svoboda L., Úlovec J., Encyklopedie českých tvrzí, t. 3, Praha 2005.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Praha a okolí, t. VII, red. Z.Fiala, Praha 1988.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Podlaha A., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 24, politický okres českobrodský, Praha 1907.