Historia
W przekazach pisemnych Trhové Sviny zaczęły się pojawiać w połowie XIII wieku. Pierwszy, wczesnogotycki kościół zbudowany został w osadzie pod koniec XIII wieku, prawdopodobnie obok starszej kaplicy pod wezwaniem św. Jana. Kaplica ta pełniła funkcje sakralne dla sąsiedniego zamku, siedziby rodu Vítkovców, a od 1359 roku ich potomków z gałęzi rožmberskiej. W ostatniej ćwierci XIV wieku wczesnogotycki kościół powiększony został o wieżę z kaplicą w przyziemiu.
Zamek i miasto zniszczone zostały w trakcie wojen husyckich, co wpłynęło na potrzebę odbudowy i późnogotyckiej rozbudowy kościoła w drugiej połowie XV wieku. Prace budowlane prowadzono przy użyciu pozostałości starszej budowli sakralnej oraz materiału z rozbieranego zamku, prawdopodobnie z fundacji panów z Rožmberka, ówczesnych właścicieli Trhovych Svin. Zakończenie gruntownej przebudowy w podstawowym zakresie miało miejsce około 1485 roku, taką bowiem datę umieszczono nad portalem południowej kruchty. Jednak jeszcze około 1510 roku podsklepiono prezbiterium, a w 1520 roku dobudowano zachodnią wieżę obronną.
W 1620 roku, trzecim roku wojny trzydziestoletniej, wyposażenie kościoła miało zostać doszczętnie rozgrabione przez garnizon cesarski z miasta Třeboň. Żołnierze spędzili w kościele noc, urządzając w nim także stajnie dla swoich koni. Pomimo strat architektura kościoła najpewniej nie doznała wówczas znaczniejszych zniszczeń. W 1712 roku podwyższono wieżę kościoła, która uległa spaleniu w trakcie pożaru z 1828 roku. Zniszczeniu uległa wtedy również stara zamkowa kaplica św. Jana. Wieżę odnowiono w 1850 roku, pokrywając dach ze względów bezpieczeństwa blachą. Następnie w 1864 roku wyremontowano sklepienie na piętrze wieży, a w 1888 roku przebito nowe zachodnie wejście do kościoła.
Architektura
Kościół zbudowany został nad zboczem północno – zachodniego krańca średniowiecznego miasta, nad doliną niewielkiego strumienia, po południowej stronie miasta łączącego się z drugim niedużym ciekiem wodnym. Teren cypla oprócz kościoła początkowo zajmowany był przez zamek, zniszczony w czasie wojen husyckich i następnie porzucony. Kościół wczesnogotycki miał formę trójnawowej bazyliki z wąskim prezbiterium po stronie wschodniej. Do prezbiterium przylegała prostokątna piętrowa zakrystia, a od ostatniej ćwierci XIV wieku czworoboczna wieża.
W trakcie późnogotyckiej przebudowy z drugiej połowy XV wieku wykorzystano mury obwodowe trójnawowego korpusu bazyliki, które po podwyższeniu utworzyły trójnawowy, czteroprzęsłowy korpus halowy. Po wschodniej stronie nawy głównej wzniesiono szersze, mocno wydłużone prezbiterium z wielobocznym zamknięciem. Od północy przystawiono do niego prostokątną zakrystię oraz trójbocznie zamkniętą na wschodzie kaplicę. Na południu, w kącie między prezbiterium a korpusem nawowym, pozostawiono XIV-wieczną wieżę – dzwonnicę. Druga, smukła i nie przewyższająca kalenicy dachu wieża o funkcji obronnej, stanęła w drugim dziesięcioleciu XVI wieku na osi fasady zachodniej kościoła. Wejście do kościoła poprzedzono czworoboczną kruchtą.
Elewacje zewnętrzne późnogotyckiego kościoła opięte zostały przy korpusie nawowym i prezbiterium wysokimi, wykonanymi z ciosów przyporami. Przedzielono je pojedynczymi lub podwójnymi gzymsami i zwieńczono dwuspadowymi szczycikami na krańcu jednospadowych daszków. Gzymsy na przyporach prezbiterialnych przedłużono z gzymsu kapnikowego wielobocznego zamknięcia kościoła i ściany południowej. Gzymsami zwieńczono też cokół opinający mury budynku. Ponadto dwoma gzymsami kordonowymi rozdzielono kondygnacje na elewacjach wieży zachodniej i na zewnętrznych elewacjach wieży południowej.
Oświetlenie korpusu, prezbiterium i kaplicy północnej zapewniono wysokimi i stosunkowo wąskimi oknami, wypełnionymi dwudzielnymi maswerkami. W murach wieży południowej umieszczono proste czworoboczne okna ze sfazowanymi obramieniami i okna ostrołuczne, maswerkowe. Wyróżniono przyziemie ściany południowej, gdzie kaplicę św. Barbary oświetlono dużym oknem trójdzielnym, z maswerkiem operującym motywami trójliści wpisanych w ostrołuki i czwórliści wpisanych w koła. W murach piętrowej kruchty południowej i zakrystii osadzono jedynie fazowane okna czworoboczne. Proste otwory z ciosowymi obramieniami umieszczono w wieży zachodniej, gdzie ponadto zastosowano kluczowe otwory strzeleckie z drewnianymi podpórkami dla hakownic, umieszczanymi od strony wewnętrznych wnęk.
Wnętrze korpusu nawowego przykryte zostało sklepieniem sieciowym, będącym późnogotyckim rozwinięciem starszego sklepienia Petra Parlera z chóru katedry praskiej. Podział na nawy zapewniły wysokie ostrołuczne i profilowane arkady, rozpięte pomiędzy smukłymi filarami z wydrążonymi narożnikami, w które osadzono służki sklepienne. Przyziemie wieży południowej otwarte zostało arkadami na nawę boczną i prezbiterium. Jej piętro zostało przykryte sklepieniem krzyżowym z żebrami opuszczonymi na narożne piramidalne wsporniki. Najwyższa średniowieczna kondygnacja przeznaczona była na dzwony. Komunikację pomiędzy nimi zapewniały spiralne schody, umieszczone w wielobocznej wieżyczce przy elewacji wschodniej. Dla odmiany wieża zachodnia, ze względu na obronną funkcję, nie była dostępna z poziomu przyziemia. Nietypowo dużą arkadą otwarta została na prezbiterium kaplica północna, wewnątrz przykryta sklepieniem gwiaździstym. Nad samym prezbiterium rozpostarto sklepienie sieciowe w odmianie milevskiej, oparte na wysoko zawieszonych wspornikach, przez co większość ścian pozostawiono gładkich i niepodzielnych.
Stan obecny
Kościół w większości prezentuje dziś formę późnogotycką, stanowiąc bardzo cenny przykład działalności strzechy budowlanej Rožmberków z przełomu XV i XVI wieku, ale z końca XIII wieku pochodzi dolna część murów obwodowych korpusu nawowego, zachodnia część ścian wzdłużnych prezbiterium i portal północny w nawie bocznej, zaś dolna partia wieży głównej z kaplicą św. Barbary pochodzi z drugiej połowy XIV stulecia. Zmiany nowożytne dotknęły górnej partii nadbudowanej wieży południowej, neogotyckiego portalu zachodniego w przyziemiu mniejszej wieży, a wewnątrz sklepienia zakrystii (po oryginalnym sklepieniu zakrystii pozostały gotyckie wsporniki).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Jindra J., Děkanský chrám Nanebevzetí Panny Marie v Trhových Svinech, Trhové Sviny 2001-2002.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. IV, Praha 1982.