Historia
W przekazach pisemnych Toužim po raz pierwszy odnotowany został w 1354 roku, jako probostwo milevskiego klasztoru premonstratensów. W 1437 roku miasto i zamek uzyskał w ramach zastawu od króla Zygmunta Luksemburczyka Jakoubek z Vřesovic. Było to formalne potwierdzenie własności, gdyż Jakoubek zagarnął Toužim już w 1429 roku, w toku wojen husyckich. W pobliżu osady ufundował on zamek, nazwany od imienia bratanka zamkiem janowskim.
Do majątku toužimskiego należała osada Útvina, która prawdopodobnie została spalona w 1469 roku przez wrogich panów z Plavna, w trakcie walk sił królewskich z jednotą zielonogórską. W tym samym roku Jerzy z Podiebradów na prośbę Jana z Vřesovic zezwolił jej przeniesienie na nowe miejsce, w pobliże zamku w Toužimiu, podnosząc znaczenie gospodarcze i obronne całego założenia. Przypuszczalnie dopiero wówczas przeprowadzono budowę miejskich murów obronnych. Zarówno panowie z Vřesovic, jak i po 1490 roku ich następcy, panowie z Plavna, starali się wspierać miasto w rozwoju ekonomicznym, choć dopiero w 1538 roku opat milevski formalnie sprzedał im majątek.
Panowie z Plavna właścicielami Toužimia byli do 1565 roku, kiedy to musieli sprzedać majątek ze względu na długi. Po nich miasto i zamek dzierżyli Hasištejnowie z Lobkovic, w czasach których w 1620 roku znaczne szkody obwarowaniom poczynił pożar miasta. Spalone miały zostać baszty (z wyjątkiem jednej), bramy i zapewne wszystkie drewniane elementy fortyfikacji. Trzy lata później miasto wraz z zamkiem przeszło na rodzinę Lauenburków, którzy w połowie XVII wieku przebudowali renesansową już siedzibę w założenie barokowe. W XVIII stuleciu Toužim posiadali margrabiowie badeńscy, następnie Schwarzenbergowie i od 1837 roku rodzina Beaufort-Spontin. Ci ostatni utracili zamek w 1945 roku, przez co nieużytkowana budowla popadła w ruinę.
Architektura
Toužim korzystał z terasy nad rzeką Střela, ku której od południa i zachodu opadały znaczne skarpy. Po stronie północno – zachodniej obszar miasta bezpośrednio przylegał do lekko wyniesionego cypla, na którym usytuowano zamek, zwrócony w stronę zabudowy miejskiej obszarem podzamcza. Miasto miało prawie kwadratowy w planie kształt o powierzchni około 4 ha i było otwarte na zamek, a więc nie miało od jego strony własnych fortyfikacji, lecz w dwóch narożnikach łączyło się z obwarowaniami zamku. Przeciwny do zamku południowo – wschodni narożnik zajmował kościół farny, natomiast w środkowej części Toužimia wytyczono obszerny plac rynkowy.
Obwarowania miejskie składały się z pojedynczej linii muru obronnego oraz suchej fosy z zewnętrznym wałem od strony przedpola, przy czym fortyfikacje ziemne ze względu na ukształtowanie terenu utworzono jedynie od północy i wschodu. Sam mur nie posiadał zbyt dużej grubości, jego szerokość wynosiła bowiem około 1 metra. Dlatego jeśli był zwieńczony chodnikiem straży, to musiał on być poszerzany drewnianym gankiem. Wzmocnieniem muru prawdopodobnie były wspominane w przekazach pisemnych baszty o nieznanej liczbie, formie i rozmieszczeniu, ewentualnie mniejsze dzieła obronne w postaci bartyzan lub wykuszy.
Wjazd na teren miasta zapewniały trzy bramy. Po stronie zachodniej, w bezpośrednim sąsiedztwie zamku i w najniższym punkcie terenu znajdowała się brama Dolna, zwana też Rybacką. Po przeciwnej wschodniej stronie, w najwyższym punkcie miasta usytuowano bramę Górną. Odcinek południowy obwarowań przedzielała brama kościelna, umieszczona w pobliżu fary, na zakończeniu ulicy przebiegającej przed jej fasadą. Prawdopodbnie wszystkie bramy miały formę wieżową, z przejazdami w przyziemiu. Brama Górna mieścił cztery kondygnacje i była wysunięta przed sąsiednie kurtyny. Jej usytuowanie w najwyższym punkcie miasta predysponowało ją do pełnienia roli wieży miejskiej, odwachu z którego podawano obwieszczenia i na którym ciągle czuwały straże.
Najstarszym elementem zamku był masywny budynek o trzech pomieszczeniach na poziomie przyziemia, do którego narożnika przylegać miała wielokątna wieża. Prawdopodbnie w drugim etapie budynek obwiedziono murem obronnym z trzema cylindrycznymi wieżami o niewielkich rozmiarach. Po stronie zachodniej funkcjonowało podzamcze, obwiedzione własnym murem, w obrębie którego funkcjonowały co najmniej dwa budynki mieszkalno – gospodarcze oraz kościół, czy też kaplica św. Jana Chrzciciela.
Stan obecny
Miejski mur obronny zachował się do czasów współczesnych na znacznej części dawnego obwodu, ale jest on znacznie obniżony, w wielu miejscach przemurowany i uszkodzony. Zamek jest budowlą zrujnowaną i porzuconą, ale wciąż jeszcze zadaszoną. Składa się z trzech piętrowych skrzydeł połączonych ze sobą pod nieregularnymi kątami, będących efektem rozbudowy pierwotnego gotyckiego domu w okresie renesansu i baroku. Wokół rdzenia zamku wciąż widoczny jest mur obronny z pozostałościami dwóch cylindrycznych wież.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.