Historia
W przekazach pisemnych Toužim po raz pierwszy odnotowany został w 1354 roku, jako probostwo milevskiego klasztoru premonstratensów. W 1437 roku miasto i zamek uzyskał w ramach zastawu od króla Zygmunta Luksemburczyka Jakoubek z Vřesovic. Było to formalne potwierdzenie własności, gdyż Jakoubek zagarnął Toužim już w 1429 roku, w toku wojen husyckich. W pobliżu osady ufundował on zamek, nazwany od imienia bratanka zamkiem janowskim.
Do majątku toužimskiego należała osada Útvina, która prawdopodobnie została spalona w 1469 roku przez wrogich panów z Plavna, w trakcie walk sił królewskich z jednotą zielonogórską. W tym samym roku Jerzy z Podiebradów, na prośbę Jana z Vřesovic, zezwolił na jej przeniesienie na nowe miejsce, w pobliże zamku w Toužimiu, podnosząc znaczenie gospodarcze i obronne całego założenia. Przypuszczalnie dopiero wówczas przeprowadzono budowę miejskich murów obronnych. Zarówno panowie z Vřesovic, jak i po 1490 roku ich następcy z Plavna, starali się wspierać miasto w rozwoju ekonomicznym, choć dopiero w 1538 roku opat milevski formalnie sprzedał im majątek toužimski.
Panowie z Plavna właścicielami Toužimia byli do 1565 roku, kiedy to musieli sprzedać majątek ze względu na długi. Po nich miasto i zamek dzierżyli Hasištejnowie z Lobkovic, w czasach których w 1620 roku znaczne szkody obwarowaniom poczynił pożar miasta. Spalone miały zostać baszty (z wyjątkiem jednej), bramy i zapewne wszystkie drewniane elementy fortyfikacji. Trzy lata później miasto wraz z zamkiem przeszło na rodzinę Lauenburków, którzy w połowie XVII wieku przebudowali renesansową już siedzibę w założenie barokowe. W XVIII stuleciu Toužim posiadali margrabiowie badeńscy, następnie Schwarzenbergowie i od 1837 roku rodzina Beaufort-Spontin. Ci ostatni utracili zamek w 1945 roku, przez co nieużytkowana budowla popadła w ruinę.
Architektura
Toužim korzystał z terasy nad rzeką Střela, ku której od południa i zachodu opadały znaczne skarpy. Po stronie północno – zachodniej obszar miasta bezpośrednio przylegał do lekko wyniesionego cypla, na którym usytuowano zamek, zwrócony w stronę zabudowy miejskiej obszarem podzamcza. Miasto miało prawie kwadratowy w planie kształt o powierzchni około 4 ha i było otwarte na zamek, a więc nie miało od jego strony własnych fortyfikacji, lecz w dwóch narożnikach łączyło się z obwarowaniami zamku. Przeciwny do zamku południowo – wschodni narożnik zajmował kościół farny, natomiast w środkowej części Toužimia wytyczono obszerny plac rynkowy.
Obwarowania miejskie składały się z pojedynczej linii muru obronnego oraz suchej fosy z zewnętrznym wałem od strony przedpola, przy czym fortyfikacje ziemne ze względu na ukształtowanie terenu utworzono jedynie od północy i wschodu. Sam mur nie posiadał zbyt dużej grubości, jego szerokość wynosiła bowiem około 1 metra. Dlatego jeśli był zwieńczony chodnikiem straży, to musiał on być poszerzany drewnianym gankiem. Wzmocnieniem muru prawdopodobnie były wspominane w przekazach pisemnych baszty o nieznanej liczbie, formie i rozmieszczeniu, ewentualnie mniejsze dzieła obronne w postaci bartyzan lub wykuszy.
Wjazd na teren miasta zapewniały trzy bramy. Po stronie zachodniej, w bezpośrednim sąsiedztwie zamku i w najniższym punkcie terenu znajdowała się brama Dolna, zwana też Rybacką. Po przeciwnej wschodniej stronie, w najwyższym punkcie miasta usytuowano bramę Górną. Odcinek południowy obwarowań przedzielała brama Kościelna, umieszczona w pobliżu fary, na zakończeniu ulicy przebiegającej przed jej fasadą. Prawdopodbnie wszystkie bramy miały formę wieżową, z przejazdami w przyziemiu. Brama Górna mieścił cztery kondygnacje i była wysunięta przed sąsiednie kurtyny. Jej usytuowanie w najwyższym punkcie miasta predysponowało ją do pełnienia roli wieży miejskiej, odwachu z którego podawano obwieszczenia i na którym ciągle czuwały straże.
Najstarszym elementem zamku był masywny budynek o trzech pomieszczeniach na poziomie przyziemia, do którego narożnika przylegać miała wielokątna wieża. Prawdopodbnie w drugim etapie budynek obwiedziono murem obronnym z trzema cylindrycznymi wieżami o niewielkich rozmiarach. Po stronie wschodniej funkcjonowało podzamcze, obwiedzione własnym murem, w obrębie którego funkcjonowały co najmniej dwa budynki mieszkalno – gospodarcze oraz kościół, czy też kaplica św. Jana Chrzciciela. Zamek od miasta oddzielała sucha fosa.
Stan obecny
Miejski mur obronny Toužimia zachował się do czasów współczesnych na znacznej części dawnego obwodu, ale jest on znacznie obniżony, w wielu miejscach przemurowany i uszkodzony. Zamek jest budowlą zrujnowaną i w w większości nie użytkowaną, ale wciąż jeszcze zadaszoną. Składa się z trzech piętrowych skrzydeł połączonych ze sobą pod nieregularnymi kątami, będących efektem rozbudowy pierwotnego gotyckiego domu w okresie renesansu i baroku. Wokół rdzenia zamku wciąż widoczny jest mur obronny z pozostałościami dwóch cylindrycznych wież.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.