Historia
Pierwsza bezpośrednia informacja o zamku Tetín w źródłach pisanych odnotowana została w 1321 roku, lecz do jego budowy doszło o wiele wcześniej, około połowy XIII wieku. Wiązała się z nim wzmianka z 1288 roku o królewskim łowczym, Tetín powstał bowiem z fundacji Przemyślidów, na terenach będących celem częstych polowań. Do budowy wykorzystano obszar starszego grodu, zanikłego około XII stulecia, usytuowanego w pobliżu osady z dwoma kościołami, które w 1266 roku Przemysł Ottokar II podarował klasztorowi premonstratenek w Chotěšovie.
Pod koniec XIII lub na początku XIV wieku zamek tymczasowo utracił powiązanie z domeną królewską i we wspomnianym 1321 roku był już w posiadaniu Štěpána z Tetína, bratanka Jana Volka, jednego z potomków Przemyślidów z nieprawego łoża. Król i cesarz Karol IV Luksemburczyk w bliżej nieznanym okresie wykupił zamek. Przypuszczalnie bardziej interesowała go jednak nie sama budowla jako taka, ale Tetín jako miejsce męczeństwa św. Ludmiły, związanej z tradycją Przemyślidów. Następnie zamek odnotowany został pod nazwą „Deutin” lub „Dentin” w Maiestas Carolina, projekcie czeskiego prawa ziemskiego, gdzie został umieszczony obok Týřova i Žebráka, a więc zamków uznawanych za niezbywalne przez monarchię (o ile wspomniane nazwy nie były zniekształconymi nazwami zamków Děčín lub Děvín).
Tetín po wykupieniu przez Karola IV włączony został do majątku królewskiego zamku Karlštejn, przez co nie posiadał większego znaczenia administracyjno – gospodarczego, ani tym bardziej militarnego. Ponadto Karol IV nie lubował się w łowach tak jak jego poprzednicy, a do zamieszkiwania miał znacznie okazalsze budowle, w związku z czym Tetín z czasem podupadł. Najpewniej do końca XIV wieku został porzucony, choć nie można wykluczyć, iż do zniszczenia doszło na skutek spalenia budowli i działań militarnych.
Architektura
Zamek zbudowany został na skalistym cyplu nad rzeką Berounką, zabezpieczanym stromymi i wysokimi stokami od północy, wschodu, a także od południa. Początkowo składał się z czworobocznego, trapezowatego w planie dziedzińca, otoczonego dwoma prostymi kurtynami i dwoma skrzydłami zabudowań mieszkalnych na rzucie zbliżonym do litery L. Budynki zajmowały północno – zachodnią i północno – wschodnią część założenia. Dziedziniec zwężał się ku południowemu – zachodowi, natomiast na południu jego narożnika chronić mogła cylindryczna wieża. Usytuowana w najwyższym punkcie terenu, zapewne pełniła funkcję bergfriedu.
Cechą charakterystyczną zamku z połowy XIII wieku była stosunkowo duża wielkość zabudowy mieszkalnej, jak na założenie o niedużych rozmiarach, przy jednocześnie niezbyt rozbudowanych elementach obronnych. Wynikało to z faktu, iż Tetín okazjonalnie musiał pomieścić króla wraz z dworem, a na co dzień jego urzędnika, nie miał natomiast znaczenia strategicznego. Skrzydło północno – zachodnie o długości dochodzącej do 50 metrów w przyziemiu mogło być podzielone na trzy pomieszczenia, północno – wschodnie na kolejne cztery. Najpewniej wzorem innych budowli tego typu były one przeznaczone do celów gospodarczych i pomocniczych, podczas gdy mieszkalne i reprezentacyjne komnaty znajdowały się na piętrach.
W drugiej fazie najbardziej zagrożoną zachodnią, czołową część zamku zabezpieczono zdwojonym zewnętrznym murem obronnym, wzniesionym w technice opus spicatum, pośrodku którego umieszczono czworoboczną wieżę bramną. Wiódł do niej drewniany most przerzucony nad suchą fosą, łączącą cypel z pozostałą częścią wzniesienia, gdzie rozłożona była osada z kościołami św. Michała i św. Ludmiły. Za wieżą bramną droga prowadziła przez niewielkie międzybramie, ogrodzony teren pomiędzy starszą i nowszą częścią zamku. Dziedziniec musiał być osiągany za pomocą przejazdu umieszczonego w przyziemiu skrzydła północno – zachodniego. Być może narożnik północny zamku wzmocniony został kolejną wieżą, umieszczoną na styku z zabudową mieszkalną.
Stan obecny
Zamek zachował się do czasów współczesnych w stanie szczątkowym. Całkowicie unicestwiona została cała jego wschodnia część, zniszczona użytkowaniem kamieniołomu. Przetrwały jedynie relikty skrzydła północno – zachodniego oraz dolna część wieży bramnej. Istnienie cylindrycznej wieży południowej oraz czworobocznej wieży północnej rekonstruowane jest dziś wyłącznie na podstawie planów z drugiej połowie XIX wieku, wykonanych przed zniszczeniem terenu zamku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.