Historia
Tereny na których wzniesiony został zamek Strážnice, przyłączone zostały do Królestwa Czeskiego po zwycięstwie króla Przemysła Ottokara II nad Węgrami pod Kressenbrunn w 1260 roku. W celu ochrony nowej granicy wkrótce potem zbudowano trzy zamki: w Uherským Ostrohu, w Veselí oraz w Strážnicy. Wznoszenie dwóch ostatnich nadzorowali królewscy urzędnicy ziemi ołomunieckiej, bracia Sudomír z Veselí i Pardus z Vnorova.
Zamek w Strážnicy pozostawał własnością królewską do początku XIV wieku. Pierwszym prywatnym właścicielem stał się Vok z Kravař, który poślubił jedną z córek króla Przemysła Ottokara II. W 1302 roku na jego zamku wystawił dokument niejaki Milota z Dědic, co było pierwszą bezpośrednią wzmianką źródłową o budowli. Być może Milota dzierżawił zamek, który następnie oficjalnie przeszedł na własność syna Voka, Beneša.
W czasie wojen husyckich zamek prawdopodobnie uniknął zniszczeń, a to za sprawą Petra ze Strážnicy, lawirującego pomiędzy stronami konfliktu. Dla odmiany jego syn Václav konsekwentnie był gorącym zwolennikiem kalikstynów. Václav zmarł już w 1437 roku, a rodzinne dobra przejął jego brat, Jiří z Kravař i Strážnicy, za którego zamek powiększono o gotyckie zabudowania mieszkalne (skrzydło wschodnie) i obronne (przedbramie), zwiększające prestiż całego założenia. Być może to dlatego w 1468 roku król Jerzy z Podiebradów wybrał zamek na spotkanie z węgierskim władcą Maciejem Korwinem, na którym zaaranżowano małżeństwo Macieja z Katarzyną z Podiebradów.
W 1486 roku na skutek koligacji małżeńskich i zastawów zamek uzyskał Jan z Žerotína. Jego potomek, Jan Jetřich z Žerotína po 1578 roku sfinansował renesansową przebudowę zamku, skupioną głównie na mieszkalnych elementach dwóch skrzydeł otaczających zamkowy dziedziniec i przesunięciu bramy na stronę zachodnią. Nowożytne fortyfikacje wznoszono pod koniec XVI oraz na początku XVII wieku, głównie na terenie podzamcza i pobliskiego miasta. Prawdopodbnie dzięki temu podczas wojny trzydziestoletniej w 1621 roku zamek obronił się przed najazdem węgierskim. Jan Jetřich musiał się jednak udać na wygnanie, Strážnice zaś kupił w 1628 roku František z Magni. Za nowych właścicieli zamek poddawano kolejnym przekształceniom, barokowym w XVIII stuleciu i klasycystycznym po 1840 roku. Ostatnim prywatnym właścicielem zamku był zmarły w 1944 roku Antonín Magnis.
Architektura
Zamek znajdował się na równym, płaskim terenie, pozbawionym ochrony jaką mogły zapewnić zbocza lub skarpy. Zewnętrznym zabezpieczeniem były natomiast szeroko rozlane wody rzeki Morawy oraz jej liczne odnogi i dopływy, za sprawą których okolica była podmokła, miejscami bagienna. Pośród rozlewisk wystawały liczne suche kępy, z których jedną wybrano pod budowę zamku i otoczono nawodnioną fosą.
Zamek z końca XIII wieku składał się z obwodu masywnego muru obronnego o grubości od 2,5 do 2,8 metra, otaczającego czworoboczny dziedziniec o wymiarach około 33 x 38 metrów. W północno – zachodnim narożniku dziedzińca znajdowała się kwadratowa w planie wieża wielkości 10,5 x 10,5 metra, której ściana zachodnia i północna stanowiła część obwodu murów. Jako, że wieża posiadała znaczne rozmiary, we wnętrzu wynoszące około 5,3 x 5,3 metra, prawdopodobnie oprócz obronnej pełniła też funkcję mieszkalną. Oprócz niej teren dziedzińca zajmował budynek usytuowany w narożniku południowo – zachodnim. Portal bramny znajdował się w kurtynie północnej, skąd prowadził na podzamcze o konstrukcji drewnianej i szachulcowej.
Około połowy XV wieku na terenie zamkowego dziedzińca wzniesiony został nowy budynek mieszkalny, przystawiony do murów po stronie wschodniej. Jego przyziemie tradycyjnie dla średniowiecznych domów dzieliło się na trzy pomieszczenia. Ponadto przed wczesnogotyckim portalem bramnym umieszczone zostało niewielkie przedbramie na rzucie zbliżonym do kwadratu. Dalsze prace miały miejsce pod koniec XV wieku, kiedy to przekształcono na murowane obwarowania podzamcza, wyposażone między innymi w budynek bramny z furtą dla pieszych i ostrołucznym portalem dla konnych i wozów.
Stan obecny
Średniowieczny zamek został gruntownie przebudowany między XVI a XX wiekiem, co doprowadziło do całkowitej utraty pierwotnych cech stylistycznych i zachowania jedynie z grubsza dawnej bryły. Pod nowożytnymi elewacjami ukryte są dziś mury zachodniej i wschodniej części zamku z drugiej połowy XIII wieku, wyburzona została natomiast część południowego i północnego fragmentu murów wczesnogotyckich. Dawna wieża główna to obecnie ryzalit o pałacowym wyglądzie, przepruty dużymi oknami i obniżony do poziomu sąsiednich skrzydeł. Spośród średniowiecznych elementów zobaczyć można późnogotyckie portale budynku bramnego na terenie dawnego podzamcza, zwane obecnie Czarną Bramą. Zabytek jest dziś siedzibą Narodowego Instytutu Kultury Ludowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.