Historia
Późnoromański kościół św. Jakuba Większego zbudowany został około połowy XIII wieku jako niewielka, wiejska świątynia. Najpóźniej w pierwszej ćwierci XIV wieku przystawiona została do niego gotycka już kaplica, a na przełomie trzeciej i czwartej ćwierci tegoż stulecia z fundacji panów z Rvenic zbudowano nowe prezbiterium. Jako ostatni średniowieczny element wzniesiona została nieduża zakrystia, prawdopodobnie zbudowana gdy w latach 80-tych XIV wieku wnętrze kościoła pokrywano ściennymi polichromiami. Kościół przetrwał okres wojen husyckich w XV wieku, reformację w pierwszej połowie XVI stulecia oraz niszczycielską wojnę trzydziestoletnią z pierwszej połowy XVII wieku. Po jej zakończeniu powiększony został o kruchtę, zaś w 1837 roku o nowożytną wieżę. W latach 1880 – 1881 roku cała budowla poddana została renowacji prowadzonej przez wybitnego architekta J.Mockera.
Architektura
Kościół u schyłku średniowiecza był sporą, okazałą jak na warunki niedużej osady budowlą sakralną, składającą się z prostokątnej w planie romańskiej nawy, podwyższonej w chwili dobudowania prezbiterium na przełomie trzeciej i czwartej ćwierci XIV wieku. Prezbiterium otrzymało tą samą szerokość co nawa, ale w odróżnieniu od niej opięte zostało od zewnątrz przyporami. Po jego północnej stronie znalazła się niewiele późniejsza, nieduża, kwadratowa w planie (ze ściętym jednym narożnikiem) zakrystia. Po północnej stronie nawy funkcjonowała natomiast od pierwszej ćwierci XIV wieku podłużna, czteroprzęsłowa kaplica, pierwotnie (przed dostawieniem zakrystii) zamknięta na wschodzie trójbocznie. Kaplicę wzmocniono od zewnątrz trzema przyporami: narożną ustawioną pod skosem i dwoma północnymi, prostopadłymi do dłużej osi budowli.
Nawę kościoła początkowo oświetlały jedynie wysoko przebite, małe okna romańskiego charakteru, półkoliście zamknięte i obustronnie rozglifione. W trakcie gotyckiej przebudowy dodatkowo od południa poniżej nich przebito dwa duże okna ostrołuczne wypełnione maswerkami. Jeszcze większe, wysokie okna ostrołuczne zapewniły dobre oświetlenie w prezbiterium. Otrzymały one przeważnie dwudzielne maswerki, trójdzielny znalazł się jedynie w oknie wschodnim na osi oraz w nieco krótszym oknie południowym. Wewnatrz ich poszury znalazły się na linii profilowanego podokiennego gzymsu. W ścianie północnej kaplicy przebito dwa okna dwudzielne, zakrystię zaś doświetliły małe ostrołuczne okienka.
Kaplica północna przykryta została w trzech czworobocznych przęsłach o różnej długości sklepieniem krzyżowo – żebrowym oraz sklepieniem sześciodzielnym nad wschodnim zamknięciem. Bardzo podobnie zwieńczono wnętrze prezbiterium, którego trzy zachodnie przęsła przesklepiono krzyżowo – żebrowo (skrajne zachodnie także otrzymało wyraźnie mniejszą długość), a wschodnie zamknięcie sześciodzielnie. Żebra sklepień prezbiterium wyrosły bezpośrednio ze ścian obwodowych (po trzy w ścianach północnej i południowej, po jednym we wschodnim zamknięciu) i spięte zostały okrągłymi zwornikami. Wschodni zwornik ozdobiono inicjałem „M”, trzy pozostałe udekorowano liśćmi lipowymi.
W północnej ścianie prezbiterium osadzono armaria i ostrołuczny portal do zakrystii, w południowej sedilia, a całość wewnętrznych elewacji pokryto barwnymi polichromiami. Prezbiterium od nawy oddzielono w XIV wieku wysoką, profilowaną arkadą tęczy. Kaplica północna otwarta została na romańską nawę dwoma profilowanymi arkadami o ostrołucznych zwieńczeniach. Jej sklepienie osadzono na walcowych służkach z kielichowatymi konsolami we wschodnim zamknięciu i piramidalnymi przy ścianie południowej. Wreszcie przy ścianie północnej służki utworzono pięcioboczne z pięciokątnymi głowicami zdobionymi liśćmi i kwiatami.
Stan obecny
Kościół św. Jakuba Większego to dziś zabytek wyjątkowo cenny, nie tylko dzięki zgrabnemu połączeniu romańskiej nawy z XIV-wiecznym prezbiterium i kaplicą, ale za sprawą bardzo wysokiej jakości gotyckich detali architektonicznych i zachowanym we wnętrzu polichromiom (odnowione w trakcie XIX-wiecznej renowacji). Niestety odbiór całości psuty jest nieco przez klasycystyczną wieżę zachodnią, podobno powstałą na miejscu starszej, późnoromańskiej. Nawę przykrywa obecnie nowożytny strop kasetonowy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Matějka B., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 2. Politický okres lounský, Praha 1897.
Mencl V., Česká architektura doby lucemburské, Praha 1948.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.