Historia
Kościół św. Wawrzyńca zbudowany został na przełomie XV i XVI wieku, być może na miejscu starszej budowli sakralnej, bowiem wieś wzmiankowana była po raz pierwszy już w 1234 roku. Do fundacji późnogotyckiej budowli przyczynić się mógł zakon krzyżowców z czerwoną gwiazdą, który wpierw był właścicielem wsi, a po jej sprzedaniu zachował patronat nad miejscowym kościołem. Prace budowlane wspierać mogli też panowie z Lipy, właściciele okolicznych dóbr na przełomie XV i XVI wieku. Pierwsze dwieście lat funkcjonowania kościoła upłynęły bez większych zmian architektonicznych. Około 1697 roku przekształcono okna na piętrze jego wieży oraz usunięto lub przebudowano emporę. Następnie w XVIII stuleciu przekształcono okna w nawie kościoła. Naprawy bez większych przekształceń architektonicznych miały miejsce kilkukrotnie w XIX i XX wieku.
Architektura
Kościół u schyłku średniowiecza był późnogotycką budowlą składającą się z czworobocznej wieży, prostokątnej nawy, wielobocznie zamkniętego na wschodzie prezbiterium i zakrystii, przy czym całość miała dość jednorodną bryłę, gdyż wieża była drobna i niska, a prezbiterium niewiele tylko węższe od nawy. Ponadto zarówno nawa jak i prezbiterium opięte zostały od zewnątrz bezuskokowymi przyporami, w narożnikach rozmieszczonymi pod skosem (za wyjątkiem południowo – wschodniej przypory nawy, stanowiącej przedłużenie ściany tęczowej).
Oświetlenie kościoła zapewniały obustronnie rozglifione okna z ostrołucznymi zamknięciami. Cztery takie otwory w prezbiterium przebito równomiernie od wschodu i południa pomiędzy przyporami. Zostały one wyposażone w dwudzielne maswerki z motywami trójliści wpisanymi w ostrołuki oraz ze wzorami zbliżonymi do serc z dodatkowymi płatkami u góry. W nawie okna prawdopodobnie były nieco niższe i węższe, ale zapewne także zamknięte ostrołucznie. W obu częściach kościoła nie przebito okien od północy, utworzono jedynie w pierwszym przęśle ostrołuczny portal wejściowy z obramieniem o gruszkowym profilu.
Wnętrze nawy podzielono na prostokątne przęsło kryte sklepieniem krzyżowo – żebrowym oraz przęsło wieloboczne ze sklepieniem o układzie sześciodzielnym. Klinowe w przekroju żebra w obu przęsłach spięto zwornikami z reliefami oraz wtopiono w ściany bez pośrednictwa konsol. W nawie również zastosowano dwa przęsła ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym, ale żebra klinowe ze ściętą krawędzią i bocznymi rowkami opuszczono na wieloboczne, ostrosłupowe konsole. Obie części kościoła rozdzieliła ostrołukowa arkada tęczy o ściętych krawędziach, natomiast do zakrystii z prezbiterium poprowadzono dwuramienny (siodłowy) portal.
W północnej ścianie prezbiterium tuż po zakończeniu budowy umieszczono kamienne pastoforium wieżowego typu, osadzone na smukłym przyściennym filarze z cokołem i wysunięte ku prezbiterium dwoma umieszczonymi pod skosem ściankami z trójkątnymi szczytami, na których osadzono pinakle i baldachim na figurę. Wnętrze pastoforium zamykane było żelazną kratą i przykryte miniaturowym pseudosklepieniem kryształowym z herbem krzyżowców z czerwoną gwiazdą. Podobny symbol umieszczono też na jednym ze szczytów, na drugim natomiast wyryto inicjały kamieniarza lub miejscowego plebana. Pseudosklepieniem typu gwiaździstego przykryte zostało wnętrze baldachimu.
Stan obecny
Kościół św. Wawrzyńca w Rakšicach jest cennym zabytkiem architektury późnego średniowiecza, w którym dokonano jedynie niewielkich zmian nowożytnych (zniekształcone okna nawy i wieży, południowe wejście do nawy i północne do zakrystii, gzyms koronujący, masywna przypora południowo – zachodnia, empora w nawie). Zachowało się wiele gotyckich detali architektonicznych, takich jak bogato zdobione kamienne pastoforium, sklepienia nawy i prezbiterium, maswerki okien prezbiterium, portal północny w nawie i portal do zakrystii, czy południowa wnęka ścienna w prezbiterium. Warto zwrócić uwagę na hełm wieży, który zachował pierwotną drewnianą konstrukcję oraz na konsolę z antropomorficznym wizerunkiem, umieszczoną na gzymsie koronującym zakrystii.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Umělecké památky Moravy a Slezska J/N, red. B.Samek, t. II, Praha 1999.